Tarix” kafedrasi “tarbiya” fanidan

6. Ko'pgina bolalar ko'pincha tajribali emas, deylik, tajribali katta oilaviy ota-onalar. Ya'ni, muammolar va qilish kerak bo'lgan narsalar juda ko'p emas. Hammasi yaxshi. Aka-uka va opa-singillar o'rtasidagi munosabatlar ham alohida ahamiyatga ega. Oilada uyg'un tarbiyalash aka-uka va opa-singillar o'rtasidagi munosabatlarni hisobga olmasdan mumkin emas. Ular qanaqa? Turli xil! Ba'zan ular ko'proq sevgi, tushunish va qo'llab-quvvatlashga ega; lekin ko'pincha - raqobat va shafqatsizlik. Ikkinchi yoki uchinchi farzand ko'rishga qaror qilgan ota-onalar uchun eng hayajonli muammolardan biri: bolalar qanday qilib bir-birlariga kichkina bo'lib munosabatda bo'lishadi? Qiyin vaziyatlarda bir-biringizni qo'llab-quvvatlaymiz hayotiy vaziyatlar? Bugungi kunda mojaro paydo bo'ldi va xafagarchilik hayotda qolmasligi uchun ularga qanday yordam berish kerak? Savol tug'ilishi mumkin: aka-uka va opa-singillar o'rtasidagi yaxshi munosabatlar nega shunchalik muhim? Qanday qilib ular bolalar fe'l-atvorining shakllanishiga yordam beradi? Gap shundaki, oila bola uchun dunyoning o'ziga xos namunasidir. Aka-uka va opa-singillar bilan muloqotda bo'lgan oilaning kichik a'zolari umuman odamlar bilan muloqot qilishni o'rganadilar. Ma'lumki, yaqinlari bilan aloqasi bo'lmagan bolalar maktabdagi do'stlari va o'qituvchilari bilan qiyinchiliklarga duch kelishadi. Va kattalar bo'lganda, ular ko'pincha turmush o'rtog'i, ish hamkasblari va boshliqlari bilan muammolarga duch kelishadi.
Aka-uka va opa-singillar o'rtasidagi munosabatlar qo'llab-quvvatlovchi va ishonchli bo'lishi mumkin. Bir oilada o'sgan bolalar ko'pincha bir-birlarining ichki sirlarini bilishadi, maktabda va oilada bir-birlarini himoya qilishadi. Kimdir bilan bo'lgan maxsus maxfiy munosabatlarga urg'u berish uchun ular: "U menga singil singari", deyishadi va "birodarlik" so'zi bir maqsadda yashaydigan hamfikr odamlarning birligini anglatadi.
Boshqa tomondan, aka-uka va opa-singillar o'rtasidagi munosabatlar to'g'ridan-to'g'ri raqobat, raqobat va rashk bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Bolalar ota-onalar e'tiboriga, boshqalar orasida muvaffaqiyat uchun kurashadilar, bu ko'pincha jiddiy va uzoq davom etadigan nizolarga olib keladi. Qanday qilib bunday muammolardan qochish kerak? Javob aniq: bolalarda oilaning yangi a'zosi paydo bo'lgan paytdan boshlab bir-biriga bo'lgan muhabbat va hurmatni tarbiyalashni boshlash.
Oila psixologlari katta yoshdagi bolaning kichikroq ko'rinishiga qanday munosabatda bo'lishlari muhimligini bila turib ta'kidlashadi. Ular hech qanday holatda undan yaqinda yangi oila a'zosi paydo bo'lishini yashirishni maslahat bermaydilar; aksincha, oilani nima kutayotgani haqida bir necha bor gapirishga to'g'ri keladi. Bola bilan suhbatda asabiylashmang, lekin ota-onalar uchun u qanchalik muhimligini doimo ta'kidlang; va birodar yoki opa-singilning paydo bo'lishi bilan, ularga bo'lgan sevgi kamaymaydi! Kichkintoy tug'ilgandan so'ng, onalar va otalar katta yoshli bola bilan o'yinlar va qo'shma tadbirlar uchun vaqt ajratishlari muhimdir; iloji boricha, uni aka yoki singilga g'amxo'rlik qilishga jalb qiling. Shu bilan birga, bolaga g'amxo'rlik qilish katta yoshdagi bolaning zerikarli burchiga aylanmasligi kerak.
Ko'pincha, ota-onalar eng kichigi paydo bo'lishi bilan eng kichkina bolaning fe'l-atvori yomonlashganini yoki keskin yomonlashayotganini payqashadi: u urishishni boshlaydi. Agar bolalar o'rtasidagi yosh farqlari unchalik katta bo'lmasa, unda xatti-harakatlardagi o'zgarishlar ba'zida halokatli bo'ladi: katta yoshdagi ko'nikmalarni yo'qotadi, o'z-o'zidan ovqatlanishni to'xtatadi, hojatxonaga boradi va yomonroq gapira boshlaydi. Agar bola allaqachon maktab o'quvchisi bo'lsa, unda akademik ko'rsatkichlar bilan bog'liq muammolar paydo bo'ladi. Ko'pincha bu barcha hodisalar bolaning ota-onalarning e'tiborini jalb qilishning tabiiy istagi bilan bog'liq.
"Opa-singil" so'zi tom ma'noda "o'ziga tegishli ayol" yoki "o'z oilasining ayoli" degan ma'noni anglatadi. Tilshunoslarning fikriga ko'ra, u hind-evropalik "sve-sor" dan kelib chiqqan bo'lib, barcha lingvistik guruhlarga tarqalib ketgan va hozirgacha "ona" so'zi kabi tez-tez ishlatib kelinmoqda.
Oilaviy nomutanosiblikning o'ziga xos namunasi - "sanatoriya" deb ta'riflash mumkin bo'lgan oila turi. Emotsional holati tashqi dunyo oldida tashvishning kuchayishi, sevgi va g'amxo'rlik talabi bilan ifodalangan turmush o'rtoqlardan biri o'ziga xos cheklovni, yangi tajriba uchun to'siqni yaratadi. Bunday himoya, atrofdagi dunyoning noaniqligi oldida tashvish tuyg'usini kamaytirishga imkon beradi. Barcha oila a'zolari, shu jumladan bolalar, asta-sekin tor, cheklangan doiraga jalb qilinadi. Turmush o'rtoqlarning xatti-harakati "kurort" shaklini oladi, sa'y-harakatlar o'ziga xos jamoaviy o'zini o'zi cheklashga sarflanadi. Turmush o'rtoqlar har doim birga bo'lishadi va bolalarni o'zlariga yaqin tutishga harakat qilishadi. Ajralishga urinishlar oilaning mavjudligiga tahdid sifatida qabul qilinadi, muloqot doirasi asta-sekin cheklanadi, do'stlar bilan aloqalar, qoida tariqasida, qarashlar va qadriyatlardagi farq bahonasida kamayadi. Oila "faqat tashqi ko'rinishda birdam bo'lib ko'rinadi, munosabatlarning tubida sheriklardan birining bezovta qiluvchi qaramligi yotadi. Uyushma erkin do'stona emas, balki simbiotik qaram bo'lib qoladi. Bu oila a'zolaridan biri, ham kattalar, ham bolalar, chegaralaydi, degan ma'noni anglatadi. o'z vazifalari, yaqinlarini tobora ko'proq e'tibor bilan o'rab olishga majbur qiladi.Oila a'zolari unga alohida g'amxo'rlikni amalga oshirishda birlashadilar, uni qiyinchiliklardan himoya qiladilar, juda kuchli taassurotlardan himoya qiladilar.Ko'pincha, agar oila himoyasi kattalar oilasi atrofida qurilgan bo'lsa. a'zo bo'lsa, u ongsiz ravishda qandaydir foyda oladi, masalan, turmush o'rtog'ining sevgisini barqarorlashtirish va himoya qilish. Ba'zan, bunday pozitsiya bilan, turmush o'rtoqlardan biri ongsiz ravishda boshqasidan qasos oladi, go'yo: "Siz juda shafqatsiz edingiz (yoki bo'lgansiz)). Menga, va endi men yordam so'rashga majbur bo'ldim, shuning uchun men yordam so'rashga majbur. " Bunday bolalarning holati Agar oila ona yoki ota uchun "sanatoriya" ga aylangan taqdirda, bolalar odatda zarur g'amxo'rlikdan mahrum bo'lishadi. tajriba onaning mehr-muhabbati va mehrining etishmasligi. Qoida tariqasida, ular uy ishlariga erta jalb qilinadilar, ko'pincha yillar davomida jismoniy va asabiy ortiqcha yuk sharoitida yashaydilar, haddan tashqari tashvish va hissiy jihatdan qaram bo'lib qoladilar, shu bilan birga ota-onalariga iliq, mehribon va g'amxo'r munosabatda bo'lishadi. Turmush o'rtoqlardan birining ongsiz maqsadi ikkinchisining sevgisi va g'amxo'rligini saqlab qolish bo'lganligi sababli, bola ota-onadan ham, ikkinchisidan ham sevgi yetishmasligini qoplay olmaydi.
Qarindoshlik aloqalarini mustahkamlash Islomda “silai rahm” deyiladi va dinimiz musulmonlarni doimiy ravishda silai rahmga buyurgan. Alloh taolo qarindoshchilik rishtalariga rioya qilish haq-huquqini oqil, donishmand kishilarning ulugʻ sifatlaridan deb baholaydi.
Jamiyat saodati, qonuniy tartib va nizom mustahkamlanishida asosiy omil boʻlgan qarindoshlik aloqalarining, yaʼni silai rahmning ahamiyati adolat, yaxshilik qilish va boshqa chiroyli amallar kabi muhimdir. Zero, Alloh taolo aytadi: “Albatta, Alloh adolatga, ezgu ishlarga va qarindoshga yaxshilik qilishga buyuradi hamda buzuqchilik, yovuz ishlar va zulmdan qaytaradi. Eslatma olursiz, deb (U) sizlarga (doimo) nasihat qilur” (Nahl, 90).
Alloh taboraka va taolo qarindoshchilik rishtalarini mahkam bogʻlashga chaqirar ekan, bunda qarindoshlarga va qarindosh qoʻshnilarga alohida eʼtibor qaratishga buyuradi, hatto buni ibodat darajasiga koʻtaradi va ota-onaga yaxshilik qilish bilan tenglaydi.
Paygʻambarimiz Muhammad alayhissalom ham ummatlarini silai rahmga chaqirganlar va qarindoshlik aloqalarini uzganlarni oxiratda ogʻir azob-qiynoqlar kutayotgani haqida ogohlantirganlar. Imom Buxoriy va Imom Muslim rivoyat qilgan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam marhamat qiladilar: “Silai rahm qilmagan, yaʼni qarindoshlaridan aloqani uzgan odam jannatga kirmaydi. Silai rahm doimiy bordi-keldi emas, balki uzoqlashib ketgan qarindosh holidan xabar olishdir”.
Qarindoshchilik rishtalarini turli yoʻl va usullar bilan mustahkamlashga harakat qilish insonning rizqi va umriga baraka berishi haqida ham Paygʻambarimiz sollallohu alayhi va sallam bashorat berib, bunday deganlar: “Kimni rizqu roʻzi keng boʻlishi va umri uzoq boʻlishi xursand etsa, bas u silai rahm qilsin, yaʼni qarindoshlik rishtalarini mustahkamlasin” (Imom Buxoriy va Muslim rivoyati).
Shu bilan birga qarindoshlik rishtalarini uzish eng katta gunohlardan va yomon ishlardan boʻlib, bemehrlik, toshbagʻirlik va hissiyotsizlik deb bilinadi. Bunday kimsadan biron bir yaxshilik kutilmaydi, undan rahm-shafqat umid qilinmaydi. Zero, odam oʻz yaqinlariga yaxshilik qilmasa, begonalardan butunlay chetda boʻladi. Uning qalbi oʻz tugʻishganlariga nisbatan toshbagʻir boʻlsa, ulardan boshqalarga esa yanada qattiq va bemehr boʻladi. Islom taʼlimoti bunday ishlardan qatʼiy ogoh etadi.
Qavm-qarindoshlar bilan aloqani bogʻlash imondandir, bu aloqalarni uzish esa kofir-fosiqlarga xos xislatdir. Ulamolar aytishadiki: “Kishi qarindoshlari orasida boʻlsa, oʻzaro hadya va ziyorat ila bogʻlanib turishi vojib boʻladi. Mol bilan marhamat koʻrsatishga qodir boʻlmasa, ziyorat qilish, ishlariga yordam berish bilan bogʻlansin. Agar buning ham iloji yoʻq boʻlsa, ular bilan xat orqali bogʻlanib tursin. Borishga imkoni boʻlsa, borgani afzal”.
Paygʻambarimiz sollallohu alayhi va sallam: “Qarindoshlar bilan bogʻlanish savobidek tez keladigan yaxshilik yoʻq. Dunyoda tezgina azob berib, oxiratda ham azob boʻladigan gunoh qarindoshlardan aloqani uzishdir”; “Qon-qarindoshlik aloqalarini uzganlar jannatga kirmaydi”; “Kim rizqi moʻl boʻlishini, ajali orqaga surilishini istasa, qarindoshlik aloqalarini uzmasin”; “Qarindoshga qilingan sadaqa – ham sadaqa, ham silai rahm hisoblanadi. Ularga ikki ajr beriladi: biri – qarindoshlik ajri, ikkinchisi – sadaqa ajri”, dedilar.
Qarindoshlik aloqalarini bogʻlash vojib boʻlgan qarindoshlar aka-ukalar, amaki, togʻalar, xolalar, ammalar va ularning farzandlaridir. Qarindoshlar bilan aloqani uzish tez orada jazolanishning, uqubatga uchrashning asosiy sabablaridan biridir. Silai rahmda oʻnta maqtalgan xislat bor: 1.Alloh taoloning roziligi bor, chunki Alloh taolo shunga buyuradi. 2.Moʻminlarga xursandchilik yetkazish bor – bu haqda xabar kelgan. 3.Silai rahm bilan farishtalar xursand boʻladilar. 4.Silai rahmda musulmonlarga yaxshi maqtov bor. 5.Iblisga gʻam yetkazish bor. 6.Silai rahmda umr uzayadi. 7.Rizqda baraka boʻladi. 8.Marhumlar xursandligi bor, chunki ota-ona va bobolar ortlarida qolganlarning silai rahmidan mamnun boʻladilar. 9.Doʻstlik kuchayadi, chunki bir sabab bilan qavm-qarindoshlar toʻplanishib, quvonch yoki gʻamda bir-birlariga sherik boʻladilar va bu hol ularda doʻstlikning kuchayishiga sabab boʻladi; 10.Oʻlgandan keyin ham ajrining koʻpayishi bor. Chunki qarindoshlar ortidan duo qiladilar, hamma vaqt yaxshiliklarini eslab yuradilar.
Rivoyatlarda keltirilganiday, aka singlisi holidan xabar olish uchun ketayotganida qarshisidan bugʻdoyzor dala chiqib qolsa, yoʻlni qisqartirish uchun uni payxonlab oʻtishiga ijozat berilganining oʻzi ham akalarning oʻz singillariga qanday munosabatda boʻlishlari kerakligini koʻrsatib turibdi.
Kim oʻzi boy boʻlsayu takabburlik ortidan kambagʻal qarindoshlaridan aloqasini uzsa, ularga xayr-ehson qilmasa, Yaratganning gʻazabiga uchrab, mukofotidan mahrum boʻladi. Faqat tavba qilib, ehsonini koʻpaytirsa va ularning koʻnglini olsagina gunohi kechiriladi. Qarindoshlar bilan aloqani bogʻlash rizqning ziyoda, umrning uzun va yomon oʻlimdan saqlanish sabablaridandir.