Tarix fanlararo bog'liqlik yoki fanlararo tadqiqotlar

Seminar mashg’uloti topshiriqlari

.

1. Tarix fanida fanlararo yondoshuv uslubidan foydalanishni tushuntiring!

Tarix fanlararo bog'liqlik yoki fanlararo tadqiqotlar ikki yoki undan ko'proq kombinatsiyani o'z ichiga oladi o'quv fanlari bitta faoliyatga (masalan, tadqiqot loyihasi). U sotsiologiya, antropologiya, psixologiya, iqtisod kabi bir qator boshqa sohalardan bilim oladi, bu chegaralar bo'ylab fikr yuritish orqali nimadir yaratish haqida. Bu bilan bog'liq disiplinlerarası yoki an fanlararo soha, bu an'anaviy chegaralarni kesib o'tuvchi tashkiliy birlik o'quv fanlari yoki fikr maktablari, yangi ehtiyojlar va kasblar paydo bo'lishi bilan. Katta muhandislik jamoalar odatda fanlararo, a elektr stantsiyasi yoki Mobil telefon yoki boshqa loyiha bir nechta mutaxassisliklarni eritishini talab qiladi. Biroq, "fanlararo" atamasi ba'zida faqat akademik muhitda qo'llaniladi.

Atama fanlararo ta'lim va o'qitish pedagogikasida bir necha belgilangan fanlarning usullari yoki tushunchalarini yoki an'anaviy ta'lim sohalarini tavsiflash uchun qo'llaniladi. Fanlararo aloqadorlik tadqiqotchilar, talabalar va o'qituvchilarni umumiy vazifani bajarishda bir nechta akademik fikrlash yo'nalishlari, kasblar yoki texnologiyalarni o'ziga xos istiqbollari bilan birlashtirish va birlashtirish maqsadlarida o'z ichiga oladi. epidemiologiya ning OIV / OITS yoki Global isish murakkab muammolarni hal qilish uchun turli xil fanlarni tushunishni talab qiladi. Fanlararo tadqiqot muassasalarining an'anaviy intizomiy tuzilmasida mavzu e'tiborsiz qoldirilgan yoki hatto noto'g'ri ko'rsatilgan deb hisoblansa, qo'llanilishi mumkin, masalan, ayollar ishlari yoki etnik hududni o'rganish. Disiplinlerlik, murakkab mavzularga ham tegishli bo'lishi mumkin, ularni faqat ikki yoki undan ortiq sohalarning istiqbollarini birlashtirish orqali tushunish mumkin.

sifat fanlararo ikki yoki undan ortiq fan tadqiqotchilari o'zlarining yondashuvlarini birlashtirganda va ularni mavjud muammoga yaxshiroq moslashtirishi uchun o'zgartirganda, shu jumladan talabalar berilgan mavzuni tushunishlari kerak bo'lgan jamoaviy o'qitish kursida, ko'pincha o'quv davralarida qo'llaniladi. ko'plab an'anaviy fanlar bo'yicha. Masalan, mavzusi erdan foydalanish turli xil fanlar tomonidan tekshirilganda har xil ko'rinishi mumkin, masalan, biologiya, kimyo, iqtisodiyot, geografiyava siyosat.

1998 yildan beri fanlararo tadqiqotlar va o'qitish qiymatining ko'tarilishi va AQSh universitetlarida ko'p yoki disiplinlerarası tadqiqotlar deb tasniflangan bakalavr darajalari sonining o'sishi kuzatildi. Har yili beriladigan fanlararo bakalavrlar soni 1973 yilda 7000 dan 2005 yilga kelib 30000 ga ko'tarildi. Ta'lim statistikasi milliy markazi ma'lumotlariga ko'ra. Bundan tashqari, Boyer komissiyasidan Karnegi prezidentigacha bo'lgan ta'lim rahbarlari Vartan Gregorian ga Alan I. Leshner, Bosh direktori Amerika ilm-fanni rivojlantirish bo'yicha assotsiatsiyasi 21-asrda muammolarni hal qilishda intizomiy emas, balki intizomiy yondashuvni qo'llab-quvvatladilar. Buni federal moliyalashtirish agentliklari, xususan Milliy sog'liqni saqlash institutlari rahbarligida Elias ZerxuniGrant takliflari bir tadqiqotchi, bitta intizomli loyihalarga qaraganda ko'proq fanlararo hamkorlikdagi loyihalar sifatida shakllantirilishini ilgari surgan.

Shu bilan birga, 30 yoki undan ortiq yil davomida mavjud bo'lgan disiplinlerarası tadqiqotlar dasturida muvaffaqiyatli rivojlanib kelayotgan ko'plab bakalavrlar, sog'lom o'qishga qaramay, yopildi. Masalan, Arizona International (ilgari Arizona universiteti) da, fanlararo tadqiqotlar maktabi Mayami universiteti, va fanlararo tadqiqotlar bo'limi Ueyn davlat universiteti; boshqalar, masalan, fanlararo tadqiqotlar bo'limi Appalachi davlat universitetiva Jorj Meyson universiteti"s Yangi asr kolleji, qisqartirildi. Styuart Genri^{[iqtibos kerak]} ning bir qismi sifatida ushbu tendentsiyani ko'rdi gegemonlik intizomning eksperimental bilimlarini qayta ishlashga urinishlarida, boshqacha marginallashtirilgan so'rov sohalarida. Buning sababi, an'anaviy akademiyalarga qarshi fanlararo tadqiqotlarning ko'tarilishiga asoslangan ko'rinishda tahdid tushunchalari.
Muayyan g'oya, deyarli bir xil davrda, turli fanlarda paydo bo'lishining ko'plab misollari mavjud. Bitta holat - bu "diqqatning ixtisoslashgan segmentlariga" e'tiborni qaratish (biron bir alohida nuqtai nazarni qabul qilish) yondashuvidan "butunlikni oniy sezgir xabardorligi" g'oyasiga o'tish, "umumiy maydon" ga e'tibor, "his qilish hissi" butun naqsh, shakl va funktsiya birlik sifatida "," struktura va konfiguratsiyaning ajralmas g'oyasi ". Bu rasmda sodir bo'ldi (bilan kubizm), fizika, she'riyat, aloqa va ta'lim nazariyasi. Ga binoan Marshall Makluan, bu paradigma o'zgarishi tomonidan shakllangan davrdan o'tishi bilan bog'liq edi mexanizatsiyaelektr energiyasining bir lahzali tezligi bilan shakllangan davrga ketma-ketlikni olib keldi, bu esa birdamlikni keltirib chiqardi.

.

2. Tarix fani haqidagi falsafiy yo’nalishlar haqida tushuncha bering!

 «Tarix falsafasi» nima va uning predmeti nimadan iborat? Bu savolga javob berar ekanmiz, tarix falsafasi tushunchasiga «Falsafiy qomusiy lug‘at» mualliflari bergan ta'rifni keltirish o‘rinli bo‘ladi deb o‘ylaymiz: «Tarix falsafasi – falsafaning tarixiy jarayonni va tarixiy bilishni talqin qilish bilan bog‘liq bo‘lgan bo‘limi»⁴. Shunday qilib, tarix falsafasi falsafaning tarkibiy qismi hisoblanadi. Tarix falsafasining predmeti esa tarixiy jarayon va tarixiy bilishni talqin qilish, ularning mazmunini yoritib berishdan iborat. Ammo bu tarix falsafasini tavsiflashga nisbatan birdan-bir yondashuv emas, chunki tarixiy rivojlanish jarayonida tarix falsafasining predmeti va muammolari sezilarli darajada o‘zgargan va hozirgi vaqtda tarix falsafasining turli yo‘nalishlari tomonidan har xil talqin qilinadi.

Masalan, antik davr tarixchilari va faylasuflari (Gerodot, Platon, Fukidid, Aristotel, Plutarx va b.)ning tadqiqotlari o‘tgan va hozirgi zamon kishilarining qilmishlari, tabiat va insonning o‘zaro aloqasi haqida ma'lumotlar yig‘ishdan, ya'ni tarixiy dalillarni ularni nazariy jihatdan anglab yetmasdan va yagona falsafiy-tarixiy tizimga solmasdan tavsiflash va o‘rganishdan iborat bo‘lgan.

O‘rta asrlarda (Avgustin va b.) tarix falsafasining predmeti sifatida avvalo Xudo va insonning o‘zaro aloqasi muammosi, harakatlantiruvchi kuchi ilohiy vahiy sanalgan tarixiy jarayonning mazmunini aniqlash, tarixiy asarlarning mohiyati va vazifasini o‘rganish amal qilgan.

Sharqda tarix falsafasining (A.Beruniy, Ibn Xaldun, A.B.Narxashiy, R.Hamadoniy) predmeti sifatida jahon tarixi, umumiy tarixiy taraqqiyot qoidalari, yo‘nalish va omillarini belgilovchi kishilik jamiyatining o‘ziga xos davriylik nazariyasi alohida o‘rin tutadi. “Odamlar kabi davlat ham o‘zining hayotiy davriga ega”⁵. Beruniy tarixni o‘rganish tahlil qilish va so‘ng xulosalar chiqarish zaruligini tavsiya qilar ekan, uni davrlarga bo‘lish, har bir davrning o‘ziga xos jihatlarini aniqlash va ana shu usul orqali ijtimoiy hayotga, kishilik jamiyatiga tegishli va asosli baho berish mumkin deb hisoblaydi.

Uyg‘onish davrida va Yangi davrda (Nikkolo Makiavelli, Jambattista Viko, Frensis Bekon, Tomas Gobbs va b.) tarixning maqsadi, yo‘nalishini, shuningdek tarixiy jarayonda insonning, sinflarning rolini aniqlash (Ogyusten Terri, Fransua Gizo, Ogyust Mine) tarix falsafasining predmetiga aylangan. Yangi davrda «tarix falsafasi» atamasi ham paydo bo‘lgan, uni ilk bor 1765 yilda tarixchi tarixiy voqyealarni shunchaki tavsiflabgina qolmasdan, balki tarixiy jarayonni falsafiy jihatdan anglab yetishga harakat qilishi lozim, deb hisoblagan fransuz ma'rifatchisi Volter ishlatgan. Keyinchalik tarixiy jarayonning umumiy qonuniyatlari va dialektikasini aniqlash yo‘lida izlanishlar olib borish Georg Gegel hamda dialektik materializm asoschilari Karl Marks va Fridrix Engels uchun tarix falsafasining asosiy predmetiga aylangan.

XIX asr oxiri – XX asr boshida tarix falsafasining ko‘pgina yangi yo‘nalishlari vujudga kelgan. Ularning har biri o‘z tadqiqot predmetiga ega bo‘lgan. Masalan, tarixning aylanma harakati nazariyasi namoyandalari (Nikolay Danilevskiy, Osvald Shpengler, Arnold Toynbi), o‘z o‘tmishdoshlari kabi, o‘z oldiga tarixiy jarayon qonuniyatlarini aniqlash vazifasini qo‘ygan. Xristian tarix falsafasining ko‘p sonli yo‘nalishlari: neotomizm (Jak Mariten, Eten Anri Jilson va b.), neoavgustizm (Moris Blondel, Gabriel Marsel, Jan Lakrua), teyyardizm (Per Teyyar de Sharden) va qisman ekzistensializm (Karl Yaspers) namoyandalari tarixning mazmuni muammosini bosh muammo deb hisoblaganlar. Tarixiy bilish gnoseologik nazariyasi va tanqidi namoyandalari (Vilgelm Diltey, Benedetto Kroche) esa tarixshunoslik (istoriografiya) doirasi bilangina cheklanib qolmaganlar, balki so‘zning keng ma'nosidagi tarixiy ongni ham tahlil qilganlar. Neokantchilik tarix falsafasi (Vilgelm Vindelband, Genrix Rikkert) va «analitik» tarix falsafasi (Ernest Nagel, Karl Gempel va b.) ham o‘zining alohida predmetiga ega. XX asr tarix falsafasi aksariyat hozirgi yo‘nalishlarining muhim xususiyati shundan iboratki, ularning predmeti sifatida jahon tarixi, hozirgi sivilizatsiyaning global muammolari amal qiladi.

Bu muxtasar sharhdan ko‘rinib turganidek, turli falsafiy-tarixiy maktablarda tadqiqot predmeti muammosiga nisbatan yagona yondashuv mavjud emas. Ayni hol avvalo shu bilan bog‘liqki, tarixiy voqyelikning mohiyati turli tadqiqotchilar tomonidan har xil tushunilishi o‘z-o‘zidan tarixiy jarayonning, ya'ni «tarix falsafasi»ning ko‘p sonli falsafiy talqinlarini vujudga keltiradi. Ammo mazkur yondashuvlarni umumlashtirish tarix falsafasi – bu falsafaning tarixiy jarayon mazmuni, uning qonuniyatlari va asosiy yo‘nalishlarini tushuntirish bilan shug‘ullanuvchi, shuningdek uni bilish metodlarini asoslovchi bo‘limi, degan xulosaga kelish imkonini beradi.

Tarix falsafasi predmetining umumiy tavsifi uning tuzilishi va funksiyalarini o‘rganishga o‘tish imkonini beradi.

Tarix falsafasining tuzilishini tavsiflar ekanmiz, bu element tarix falsafasi u yoki bu yo‘nalishi namoyandalarining metodologik mo‘ljallari bilan uzviy bog‘liq, degan xulosaga kelishimiz mumkin. Ayni vaqtda, ahamiyatsiz tafovutlarni e'tibordan soqit etsak, aksariyat yo‘nalishlar doirasida o‘rganiladigan asosiy muammolarni qayd etishimiz mumkin. Tarix falsafasining asosiy tarkibiy qismlarini aytib o‘tamiz va ularga qisqacha to‘xtalamiz

Tarix falsafasi ontologiyasi – bu tarix falsafasining tarixiy borliq muammolari, chunonchi: tarixning mazmuni va yo‘nalishi, ijtimoiy taraqqiyot, ijtimoiy determinizm, yagona tarixiy makonning vujudga kelishi, jahon tarixining yagonaligi asoslarini, insonning koinotdagi o‘rnini aniqlash, tarixiy vaqt masalasi va hokazolarni o‘rganish bilan shug‘ullanuvchi tarkibiy qismi. Mazkur bo‘limda jamiyatning rivojlanish mantig‘ini, uning turli tomonlari o‘rtasidagi aloqalar va o‘zaro bog‘lanishlarni o‘rganish ham muhim o‘rin egallaydi.

Tarix falsafasi gnoseologiyasi asosiy e'tiborni tarixiy bilish muammolariga, aniqroq aytganda, tarixiy faktlar va voqyealarni o‘rganish, tahlil qilish va tushuntirish, tarixiy bilimning o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlash, shuningdek tarixiy bilishda haqiqatning tagiga yetishga qaratadi.

Tarix falsafasi tarixi tarix falsafasining vujudga kelishi va rivojlanishi, tarix falsafasi predmetining shakllanishi muammolarini, tarix falsafasining turli yo‘nalishlar va oqimlar vujudga kelishiga sabab bo‘lgan ichki differensiatsiyalanish jarayonini o‘rganadi. Tarix falsafasi mazkur bo‘limining muhim muammolari qatoriga tarixiy jarayonni davriylashtirish, boshqa ijtimoiy fanlar orasida tarix falsafasining o‘rnini aniqlash masalalari ham kiradi.

Tarix falsafasi antropologiyasi insonning tarixiy jarayondagi o‘rnini, bu jarayonda tarix sub'ektlarining rolini aniqlaydi va «Tarixni kim harakatga keltiradi?», degan savolga javob beradi. Odatda, tarix falsafasining turli yo‘nalishlari tarixiy jarayon sub'ektlari qatoriga xalq, millat, omma, olomon, ijtimoiy sinflar va atoqli shaxslarni kiritadi va qo‘yilgan savolga har xil javob beradi.

3. Tarix fani Tarix fanining tarmoqlari va tuzilmalari. Siyosiy, xarbiy va diniy tarix masalalarini ochib bering!