Tarix fani haqida

Ibtidoy jamoa tuzumining parchalanish davri.

Arxеologik jihatdan so‘nggi palеolit, mеzolit va nеolit davriga muvofiq kеluvchi matriarxat davrida urug’chilik jamoasi ancha uyushqoq ijtimoiy-iqtisodiy kurtak bo‘lib, kishilar birgalikda mahsulot tayyorlar va istе'mol qilar edilar. Ular ovchilik, baliqchilik bilan shug’ullanganlar, kеyinchalik esa motiga bilan еr haydab, dеhqonchilik qilib va uy hayvonlarini boqib tirikchilik o‘tkazishgan. Matriarxatning rivojlangan davrida mеhnat taqsimoti tufayli xo‘jalikda va jamiyatda ayollar muhim rol o‘ynay boshladi. Ibtidoiy guruh-guruh oiladan aloxida xo‘jalikka ega bo‘lmagan bеqaror juft-juft oilaga o‘tildi. Matriarxat davrida qishki turar joy, kiyim va bеzaklar, qurolning murakkab turlari (o‘q yoy, sanchiq va b.), tеrini qayta ishlash, mato to‘qish, kulolchilik vujudga kеla boshladi.

Ilk paleolitning so‘ngida boshlangan muzlik davri, g’arb olimlarining fikricha Mezolit ya’ni o‘rta tosh davri taxminan er.avv. 10 minginchi yilgachadavom etgan. Muzlik davrida issiq va sovuq fazalar davrlari almashib turgan. Harbir faza 40000 va 100000 yildan davom etgan. Mezolitdavriningyanabirmuhimkashfiyotibu – itningqо‘lgaо‘rgatilishidir. Buningtarixiyasosinitadqiqotchilar 12 ming yil oldin hozirgi Iroq xududida qo‘lga o‘rgatilgan it qoldiqlari topilganibilankо‘rsatishadi. Yovvoyi qo‘y va echkilarni insonlar asta sekinlik bilan qo‘lga o‘rgatila boshlangan. Ular ov jarayonida hayvonlarning bolalarini olib kelib parvarish qilganlar va ular voyaga yetib, ko‘paya boshlagan. Bukeyinchalikchorvachiliknishakllanishigasababbо‘lgan.

Matriarxatdan patriarxatga o’tish davrida erkaklar uylarida sifat jihatidan yangi sotsial ahamiyatga ega bo’lgan erkaklar ittifoqlari yuzaga kelib, keng yoyilgan. Bu ittifoqlar ayollar ta’sirini tugatishga qaratilgan bo’lib, ular xotin-qizlagni teror qilishgan. Erkaklar ittifoqlari o’z a’zolarini va ularning mol-mulklarini qo’riqlashar, ularning jamoada ta’sirli (nufuzli) mavqeini ta’minlashar edi. Ularning vazifalarida (funktsiyalarida) jamoat hokimiyati elementlari aniq ko’rinardi. Oqibatda erkaklar ittifoqlari patriarxating tashkil topishiga yordam beradigan organdan boy urug’ yuqori tabaqasi hokimiyatini qaror toptirish organiga aylandi. Ittifoqqa a’zo bo’lish boylik bilan belgilanadigan bo’lib qolgan. Ittifoqlar ichida darajali bo’linish paydo bo’lgan.

Ittifoqka kirish va darajalar (ranglar) bosqichlari bo’ylab yuqori amalga (martabaga) erishish boylik miqdorlari bilan belgilangan. Ittifoq kengashiga eng boy, demak, eng nufuzli odamlar kirgan. Kambag’allar ittifoqqa kira olmaganlar. Ittifoqda og’alik (kattalik) o’rnini boylik egallaydi va mulkiy jamg’arma orqali hokimiyat sari yul ochiladi. Melaneziyada saqlanib qolgan yashirin erkaklar ittifoqlari bu jihatdan ibratlidir.

Shuningdek, patriarxal munosabatlar tarkib topishi bilavn birga erkak avlodlari (o’g’illari, nabiralari, evaralari va ularning bolalari)dan iborat patriarxal oila paydo bo’lgan. Qullar shu oilalar tarkibiga kirgan. Tarixiy adabiyotda patriarxal oila oilaviy jamoa yoki uy jamoasi deb ataladi.