Tarix fakulteti tarix ta'lim yoʻnalishi 192-guruh talabasining "xiva xonligi tarixi"fanidan tayyorlagan taqdimoti

Lashkar Xiva davlatida xaiq qarshiligini bostirish va davlat yaxlitligi uchun kurash vositasi edi. U uyushmagan, tartibsiz va nochor qurollangandi. Lashkar xonning yasovul qo’shinlarini (uni yasovul boshi boshqarar edi) ifoda etuvchi 1,5 ming kishidan iborat muntazam qo’shin, harbiy harakatlar davrida yig’ilib keluvchi xalq lashkari va turkman otliq sipohiylaridan iborat bo’lgan.

• Lashkar Xiva davlatida xaiq qarshiligini bostirish va davlat yaxlitligi uchun kurash vositasi edi. U uyushmagan, tartibsiz va nochor qurollangandi. Lashkar xonning yasovul qo’shinlarini (uni yasovul boshi boshqarar edi) ifoda etuvchi 1,5 ming kishidan iborat muntazam qo’shin, harbiy harakatlar davrida yig’ilib keluvchi xalq lashkari va turkman otliq sipohiylaridan iborat bo’lgan.

Xonlikdagi yerlarning asosiy qismi xon va uning amaldorlariga tegishli edi. Amaldor va a’yonlarga haq to’lash uchun puli bo’lmagan Xiva xonlari ularga davlat yerlarini ehson qilishardi. Xonlikdagi hamma yerlar ikki qismga: sug’oriladigan yerlar — ahya va sug’orilmaydigan yerlar — adraga bo’linar edi. Shuningdek, yer egaligining amlok (davlat yerlari), mulk (xususiy yerlar) va vaqf (masjid va madrasa yerlari) shakllari ham mavjud edi. Xon, amaldorlari va ularning qarindoshlari soliqdan ozod edilar.

• Xonlikdagi yerlarning asosiy qismi xon va uning amaldorlariga tegishli edi. Amaldor va a’yonlarga haq to’lash uchun puli bo’lmagan Xiva xonlari ularga davlat yerlarini ehson qilishardi. Xonlikdagi hamma yerlar ikki qismga: sug’oriladigan yerlar — ahya va sug’orilmaydigan yerlar — adraga bo’linar edi. Shuningdek, yer egaligining amlok (davlat yerlari), mulk (xususiy yerlar) va vaqf (masjid va madrasa yerlari) shakllari ham mavjud edi. Xon, amaldorlari va ularning qarindoshlari soliqdan ozod edilar.

Xorazm dehqonchiligida eng qiyin muammo tuproqni ishlash va uning hosildorligini saqlash muammosi bo‘lgan. Xorazm sharoitida yerni sug‘orish ham qiyin muammo edi. Xorazmda ko‘p yer bo‘lishiga qaramay, har bir dehqon Amudaryoga tutashgan yerning har bir qarichi uchun qattiq kurash olib borar edi. Daryo chetidan uzoqlashgan sari yer ishlanmas va ekilmasdan qola berar edi. Bunday yerlarga faqat suv jon kirgizishi mumkin edi. Xorazmda yerlar ikki usul bilan chig‘iriq bilan va chig‘iriqsiz sug‘orilar edi. Chig‘iriqsiz sug‘oriladigan yerlarga suv daryolardan ariqlar orqali chiqarilar, ariq suvlari yerlarning nishabiga qarab oqar edi. Yerni chig‘riq (chig‘ir) bilan sug‘orilgan taqdirda buning uchun daryoga katta chig‘iriq o‘rnatilar, bu chig‘iriqni suvning oqishi harakatga keltirmay, balki ot, ho‘kiz yordami bilan harakatga keltirilar, kichikroq chig‘irlarni esa odamlarni o‘zi aylantirib, harakatga keltirar edi.

• Xorazm dehqonchiligida eng qiyin muammo tuproqni ishlash va uning hosildorligini saqlash muammosi bo‘lgan. Xorazm sharoitida yerni sug‘orish ham qiyin muammo edi. Xorazmda ko‘p yer bo‘lishiga qaramay, har bir dehqon Amudaryoga tutashgan yerning har bir qarichi uchun qattiq kurash olib borar edi. Daryo chetidan uzoqlashgan sari yer ishlanmas va ekilmasdan qola berar edi. Bunday yerlarga faqat suv jon kirgizishi mumkin edi. Xorazmda yerlar ikki usul bilan chig‘iriq bilan va chig‘iriqsiz sug‘orilar edi. Chig‘iriqsiz sug‘oriladigan yerlarga suv daryolardan ariqlar orqali chiqarilar, ariq suvlari yerlarning nishabiga qarab oqar edi. Yerni chig‘riq (chig‘ir) bilan sug‘orilgan taqdirda buning uchun daryoga katta chig‘iriq o‘rnatilar, bu chig‘iriqni suvning oqishi harakatga keltirmay, balki ot, ho‘kiz yordami bilan harakatga keltirilar, kichikroq chig‘irlarni esa odamlarni o‘zi aylantirib, harakatga keltirar edi.