Tarix fakulteti “O’zbekiston tarixi” kafedrasi

DAVLAT TUZILIShI ShAKLI – konstitutsiyaviy huquq nazariyasida davlat yoki ittifoqni tashkil etuvchi davlatlarni hududiy tashkil qilish usuli. Davlat tuzilishi shaklining ikki xil farqlanadi: federatsiya va unitar davlat. Ko‘p millatli tarkibga ega bo‘lgan mamlakatlarga nisbatan ba’zan “milliy-davlatchilik tuzilishi shakli” terminidan ham foydalaniladi.
Davlat chegarasi – davlat mustaqilligining zaruriy belgilaridan biri bo‘lib, har qanday davlat o‘z hududiy chegarasiga egadir. Davlat hududining boshqa davlat hududi bilan tutash chizig‘i davlat chegarasi deb e’tirof etiladi.
O‘zbekiston Respublikasi beshta mustaqil davlat Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va Afg‘oniston davlatlari bilan chegaradoshdir.
Davlatimiz hududi chegaralarining umumiy uzunligi 6221 kilometrni tashkil etadi. Jumladan, Afg‘oniston bilan chegara-137 km, Qozog‘iston bilan-2203 km, Qirg‘iziston bilan 1099 km, Tojikiston bilan-1161 km, Turkmaniston bilan-1621 km dan iborat.
Konstitutsiyamizning 3-moddasida O‘zbekistonning davlat chegarasi va hududi dahlsiz va bo‘linmasdir deb qayd etilgan.
O‘zbekiston davlat chegarasini qo‘riqlash vazifasini Respublika chegara qo‘shinlari amalga oshiradi.
Diktatura (lot. diktatura – cheksiz hokimiyat) – hokimiyatni nodemokratik usullar bilan amalga oshirish. Avtoritar siyosiy rejim. Sho‘rolar davrida I.V.Stalin (1924-1953) diktatorlik boshqaruv tartibini o‘rnatgan edi.
ERGA EGALIK – er egalarining tegishli huquq va majburiyatlarini shart qiluvchi yuridik asoslarga muvofiq yuridik yoki jismoniy shaxslar tomonidan belgilangan er maydonini haqiqiy egallash; xo‘jalik muomalasi va bozor mexanizmi bilan birgalikda ishlab chiqarishning muhim vositalaridan biri sifatida erni tasarruf qilish shakli.
Nozir (arab. – nazoratchi) – 1) O‘rta Osiyo xonliklarida saroy ta’minoti va uning xarj qilinishini nazorat qilib turuvchi mansabdor; 2) XX asr boshlarida Buxoro va Xorazm Xalq Respublikalarida (1920-1924 y.y.) savdo, sanoat, harbiy va boshqa sohalar bo‘yicha xalq nozirlari tayinlangan bo‘lib, ular o‘sha soha bo‘yicha ishning borishiga javobgar hisoblanganlar.
OGPU (Birlashgan davlat siyosiy boshqarmasi) – SSSR Xalq Komissarlar Kengashi huzurida 1923-1934 yillarda faoliyat ko‘rsatgan davlat havfsizligini qo‘riqlash idorasi. Keyin NKVD tarkibiga kiritilib, Davlat havfsizligi Bosh boshqarmasi deb o‘zgartirilgan.