Tarix-7 2017.(Uzb). indd

V BOB. OSIYO, AMERIKA VA AFRIKA 
XALQLARI
34-§. SALJUQIYLAR DAVLATI
Sàljuqiylàr dàvlàti. O‘rtà Îsiyodà Sàljuqbåk àsîs sîlgàn 
sulîlà bîshchiligidàgi o‘g‘uz qàbilàlàrining Îld Îsiyo-
gà yirik hàrbiy yurishlàri XI àsrdàn boshlab kuchayadi. 
Ichki ziddiyatlàrdàn zàif 
làshgàn Sharqiy Rim impåriyasi 
ko‘ch 
mànchi turk qàbilàlàri hujumlariga qàrshilik ko‘rsàtà 
îlmàydi. Vizàntiyaning yollànmà qo‘shini esa Sàljuqi-
ylàr sultîni Àlp Àrslîn làshkàri tîmînidàn 1071-yilda 
Mànsikårt jàngidà tîr-mîr etilàdi. Impåràtîr Rîmàn IV 
Diîgån jàngdà asir olinàdi. Bu màg‘lubiyatdàn so‘ng 
vizàntiyaliklàr deyarli qàrshilik ko‘rsàta olmaganligi tufayli 
ko‘p sonli turkiy qàbilàlàr Kichik Îsiyogà yo‘l îlàdi. 
Saljuqiylar davlati – Saljuqiylar sulolasi boshqargan 
davlat (1038–1308). Unga Saljuqning nevarasi Sul-
ton To‘g‘rulbek asos solgan.
Ijtimîiy tuzum. O‘g‘uzlar bu pàytdà urug‘-jàmîàchilik-
ning inqirozi và mulkiy tabaqalarning bosqichida 
yashàgànlàr. XI àsr îõiridà Kichik Îsi 
yo 
ni dåyarli to‘liq 
bîsib îlgàn o‘g‘uzlàr unda o‘zlàrining qàtîr àmirliklàrini 
tuzàdilàr. Amirlàr rasman Sàljuqiylàr sulîlàsi hukmronli-
gini tàn îlsàlàr-dà, àmàldà o‘z mulklàrini mustàqil bîsh-
qàrgànlàr. 
Ayni shu pàytdàn ko‘chmànchi turkiy qàbilàlàrning 
o‘trîq turmushgà o‘tishi  boshlanadi. O‘trîqlàshayot-
gan turklàr o‘lkàning tub àhîlisi kàbi dåhqînchilik và 
hunàrmàndchilik bilàn shug‘ullànà bîshlàydi. Bu jarayonlar 
XII–XIII àsrlàrdà sàljuqiylàrdà ham yer egaligiga asoslan-
gan dàvlàtning uzil-kåsil shàkllànishiga olib keladi. 
Màmlàkàtdà shàkllàngàn yirik yer egàligi và sîliqlàr 
tizimi Sharq 
dàgi islîm dàvlàtlàrinikidàn dåyarli fàrq 
qilmàgàn. Ahamiyatli jihati, sàljuqiylàrdà dàvlàt yerlàrining 

---

122
V BOB. OSIYO, AMERIKA VA AFRIKA XALQLARI
xususiy yerlàrgà nisbàtàn ko‘p bo‘lishida edi. Dàvlàt yer-
làrining kàttà qismi iqtî’ tàrzidà hàrbiylàr và àmàldîrlàrgà 
õizmàtlàri evàzigà in’îm etilgàn. Iqtî’ dàstlàb mårîsiy 
mulk bo‘lmàsdàn, fàqàt õizmàt muddàti dàvîmidà fîy-
dàlànish shàrti bilàn bårilgàn.
Astà-såkin turkiy qàbilàlàrning màhàlliy àhîli bilàn 
àràlà 
shishi yangi etnîs – turk õàlqining  shàkl    lànishigà 
àsîs bo‘làdi. Jà 
ràyon XIII àsrning 20–30-yillàridà 
kuchàyadi. Lekin 1243-yildagi mo‘ 
g‘ullàr bîsqini dàvlàt-
ning kåyingi tàràqqiyotigà sàlbiy tà’sir ko‘rsàtàdi. XIV 
àsr bîshlàrigà kålib, Kichik Îsiyo 
dàgi Sàljuqiylàr dàvlàti 
pàrchàlànib kåtàdi. 
1. Kichik Îsiyodàgi Sàljuqiylàr dàvlàti qàchîn tàsh-
kil tîpgàn?
2. Turklàrning ijtimîiy tuzumi hàqidà nimàlàrni 
eslàb  qîl dingiz?
3. Yer egaligiga asoslangan Sàljuqiylàr davlati qaysi 
asrlarda qaror topgan?
4. Turk xalqining shakllanishi haqida nimalarni 
bilasiz?