Таҳририят: Бош муҳаррир – Т. Аҳмедов Масъул муҳаррир – А. Юлдашев

W
матрицасини тузиш; 
k
ўлчовли 
функционал кичик фазони олиш учун 
X
хос мезон
-
ларини 
W 
га ўзгартириш. 
Бешинчи босқич
кейинги бўғинлар С матрицаси
-
ни тузишдан иборат. Бу тузиш вариантида аҳоли жон 
бошига истеъмол ва саноат ишлаб чиқариш ҳажми
-
ни ҳисоблаш “максимум усул” бўйича амалга оши
-
рилади. “Максимум усул” асосчилари М. Монтфор
-
та ва Д. Дьютелли ҳисобланади. Бу усул тармоқдаги 
алоқаларни ҳисобга олмаган ҳолда қиймат занжири
-
ни белгилайди, СТЗВ нинг асосий диагонали нолга 
тенг. Бу вариантда 
k (ckl)
саноат тармоғининг истеъ
-
молчиси 
l
қуйидагича ҳисобланади (9):
, (5)
a_kk=0,j=1,n̅̅̅̅̅,a_ij, 
яъни 
n×n.
ўлчамли матрица 
элементлари ҳисобга олинади. Натижада истеъмол
-
чига саноат маҳсулотларини сотиш ҳажмининг аҳа
-
мияти умумий ҳажмдаги сотиш улушини (ЯММ) 
эмпирик чегара қиймати 
(λ)
билан солиштириш 
орқали текширилади. Кейинги ҳаволаларнинг ик
-
килик матрицаси тузилади – C(10), унда кўрсаткич, 
агар бу муносабат муҳим бўлса, 1 га тенг бўлади, 
яъни қуйидагилар бажарилади:
(6)
Олтинчи босқич 
– аввалги 
S
боғланиш матри
-
цасини тузиш. Бу босқичда иқтисодий ўсишнинг 
юқори даражасига эга минтақа “аввалги боғла
-
ниш” нинг иккилик 
S
матрицасини тузиш учун 
белгиланади, у “кейинги боғланиш” матрицасини 
тузишга ўхшайди. 
l 
саноат тармоғининг 
k
иқтисо
-
дий ўсиши юқори бўлган минтақаси (11) формула 
бўйича ҳисобланади: 
(7)
Унинг давоми саноат тармоғининг муҳим мин
-
тақалари-истеъмолчилар бинар матрица 
S
(12) ни 
тўлдиришдан иборат:
(8)
Еттинчи босқич – истеъмолчига саноат маҳ
-
сулотларини сотиш ҳажми ва 
CS
минтақасидаги 
иқтисодий ўсиш даражаси ўртасидаги боғлиқлик 
матрицасини яратиш. Матрицанинг қиймати қуйи
-
даги шаклга эга (13): 
cс
иж
=c
иж
+с
иж
(9)
Натижада, 
CS
матрицаси мезонлари ҳисоблаб 
чиқилади, бу саноат маҳсулотларини истеъмолчи
-
га сотиш ҳажми ва минтақадаги иқтисодий ўсиш 
даражаси ўртасидаги сезиларли боғлиқликни 
исботлайди.
Ҳисобланган коэффициентга асосланиб, юқо
-
рида муҳокама қилинган муҳим 
CS
боғланишлари 
қиймати ва минтақаларнинг ижтимоий-иқтисо
-
дий ривожланиш даражасини жорий этиш орқали 
минтақавий кластерларда ташкилий ривожланиш 
даражасининг минтақалар ижтимоий-иқтисодий 
кўрсаткичлари дифференциациясини ўзгартириш
-
га таъсирини баҳолаш модели ҳосил қилинади. 
Минтақанинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиш 
даражаси қуйидаги коэффициентлар усули орқали 
ҳисобланади:
Кпр 
- минтақада меҳнатни ривожлантириш коэф
-
фициенти (меҳнатга лаёқатли ёшдаги доимий аҳоли 
даражаси; бандлик даражаси; ишсизлик даражаси);
Кэр 
- минтақанинг иқтисодий ривожланиш 
коэффициенти (ЯММ ҳажми; асосий капиталга 
инвестициялар ҳажми; ташқи савдо айланмаси да
-
ражаси; маҳсулот ҳажмининг ортиш даражаси; уй-
жой фондининг умумий майдони (миқдорий маъ
-
лумотлар таннарх кўрсаткичларига айлантирилса);
Кинфр 
- инновацион ривожланиш коэффици
-
енти (шахсий компьютерга эга корхоналар улуши; 

---

62
Iqtisodiyot: 
tahlillar va prognozlar
Интернет тармоғига кириш имконияти мавжуд кор
-
хоналар улуши; маҳаллий тармоққа эга корхоналар 
улуши);
Кср
- ижтимоий ривожланиш коэффициенти 
(туғилиш даражаси, ўлим даражаси, аҳоли жон бо
-
шига реал умумий даромад).
Алгоритмга киритилган коэффициентларни то
-
пиш учун ушбу мезонларнинг Ўзбекистон 
Республикаси минтақалари бўйича ўртача қийма
-
тини ҳисоблаймиз (10). 
(10)
бу ерда:
 Кn
– ижтимоий-иқтисодий ривожланиш 
коэффициентлари;
– ҳар бир минтақанинг ижтимоий-иқтисо
-
дий ривожланиш даражаси;
n
– ҳар бир минтақа учун ижтимоий-иқтисодий 
ривожланиш қийматлари йиғиндиси.
Энди (11) формула бўйича минтақалар ижтимо
-
ий-иқтисодий ривожланиш коэффициентларининг 
комплекс кўрсаткичини ҳисоблаш таклиф этила
-
ди[18].
(11)
Минтақалар ижтимоий-иқтисодий ривожлани
-
шининг бундай даражаси минтақавий кластерлар 
ташкилий ривожланиш даражасининг минтақалар 
ижтимоий-иқтисодий кўрсаткичлари дифференци
-
ацияси ўзгаришига таъсирини баҳолашнинг кейин
-
ги ҳисоб-китобларида қўлланилади. Бунинг учун 
қуйидаги формула ишлаб чиқилади (12):
(12)
Бу ерда: ОВ
эф
– минтақавий кластерлар ташки
-
лий ривожланиш даражасининг минтақаларнинг 
ижтимоий-иқтисодий кўрсаткичлари дифферен
-
циялашуви ўзгаришига таъсири самарадорлиги (%). 
Шундай қилиб, бу моделдан минтақавий кластер
-
лар ташкилий ривожланиш даражасининг мин
-
тақалар ижтимоий-иқтисодий кўрсаткичлари диф
-
ференциацияси ўзгаришига таъсирини баҳолашни 
ҳисоблашда фойдаланиш мумкин. Бу модель қайси 
минтақа (кластер аъзоси) билан ўзаро ҳамкорлик 
қилиш кластер ўзаро таъсирида иштирок этиш 
орқали хўжалик юритувчи субъектнинг фойда
-
сини максимал даражада оширишини кўрсатади. 
Моделнинг камчилиги шундаки, ҳамма минтақа
-
лар бўйича барча коэффициентларни ҳисоблаш, 
CS муҳим боғланишларни ҳисоблаш кўп вақт та
-
лаб этади. Бу моделнинг иккинчи камчилиги шун
-
дан иборатки, ҳисоб-китоб учун катта ахборот ба
-
заси талаб этилади. 
Энди кластер иштирокчисининг иқтисодий ҳо
-
лати даражасини киритиш керак (1-жадвал)