Тарих факультети/Археология кафедраси 5120400-археология таълим йуналиши

каннибализм
термини билан ифодаланади. 
Бундай одат неандерталларгача бўлган кишилар орасида ҳам рўй берган 
бўлиши мумкин.
Лекин бу хол ибтидоий одамлар яшаган ҳамма жойда, кенг миқѐсида 
тарқалган эмас албатта. 
Тадқиқотларнинг гувоҳлик беришича, оловдан кенг миқѐсда 
фойдаланиш ва уни сунъий тарзда ҳосил қилиш неандерталлар замонасида 
мансубдир. Оловни сунъий тарзда кашф этилиши мустье даврида яшаган 
неандерталларнинг 
бинодарин 
ибтидоий 
даврнинг 
энг 
муҳим 
кашфиѐтларидан биридир. 
Инсоният жамияти тарихининг палеантроплар даврига келиб олов 
сунъий тарзда кашф этилган экан, бу инсоният учун унинг ҳамма даврлари 
учун оламшумул-тарихий аҳамиятга моликдир.
Оловнинг кашф этилишининг аҳамияти яна шунда эдики, кишилар 
илгари кўпроқ иссиқ минтақаларда яшасалар, эндиликда улар ер юзининг 
совуқроқ қисмларига ҳам тарқала бошлаганлар. Ашелль охири ва мустье 
даври одамлари ғорларда ҳамда очиқ манзилгҳларда яшаб айиқ, буғи, 
каркидон ва мамонт каби йирик ҳайвонларни овлаганлар. Равшанки, айиқ ва 
мамонт каби йирик ҳайвонларни овлаш 5-6 киши уддалай оладиган иш эмас 
эди. Ибтидоий кишиларнинг катта тўдаси биргалашиб қилгандангина бундай 
ҳайвонларни муваффақиятли равишда овлаш мумкин эди. Мазкур ҳайвонлар 
одамларга гўшт ва қурол учун суяк берибгина қолмай кийим, бошпана ҳамда 

---

полос учун тери ҳам берган. Европада истиқомат қилган неандерталлар ўз 
бошларидан қуруқ ва илиқ иқлимли рисс-вюрм музликлар аро даврни ҳам 
совуқ иқлимли музлик даврини ҳам ўз бошларидан кечирганлар. Шундай 
экан, 
улар 
ҳайвон 
териларидан 
оддий 
кийимлар 
сифатида 
фойдаланганликлари шак шубҳасиздир. Кўп жойларда тош қирғичлар, 
скрипкалар тери ишлашда кенг миқѐсида фойдаланганлигидан, терилардан 
эса кийим сифатида фойдаланганлигидан далолат беради. Лекин теридан 
суяк ва ѐғоч игна ѐрдамида теридан кийим тикиш ашелль-мустье даврида 
эмас, балки юқори тош асрига келиб эришилган бўлса керак. Кийим, турар 
жой, оловнинг кашф этилиши ва оловни доимий равишда сақлаш, ов қилиш 
техникасининг такомллаша бориши, неандерталларга оғир совуқ иқлим 
шароитида яшаганлигидан ташқари шимолий районларга ҳам бериб 
ўрнашишларига имконият беради. Бу ҳол инсониятнинг аста-секин ер шари 
бўйлаб кенг тарқала бошлаганлигидан далолат беради. Лекин шимолий, 
шимоли-шарқий Европа ерлари, шимолий, шарқий ва марказий Осиѐнинг 
катта қисми бутун Австралияда ҳамда Америка қитъаси ҳали одамсиз эди. 
Мазкур ўлкаларга кейинчалик Осиѐдан ўтиб борганлар. Шундай қилиб, 
неандерталь типидаги одамлар ҳозирги замон одамларининг бевосита аждоди 
бўлиб, энг қадимги одамларнинг авлоди эди.