Tarbiyainstituti

U O ‘K: 372.363(075)
KBK: 75.5ya73
ISBN 
9 7 8 -9 9 4 3 -1 3 -5 4 9 -9
© «IQTISOD-MOLIYA», 2015
© T.S. Usmanxodjayev va boshq., 2015

---

XAYRLI QADAM
yoxud davr da’vatiga munosib javob
( S o ‘zboshi o ‘rnida)
Uzoq o‘tmish tarixiy taraqqiyotming mutlaq zanjiri bo‘lgan 
inson sivilizatsiyasining shunday ustunlari va tamal toshlari borki, 
ularda o'tmish, hozirgi zamon va kelajakning bir-biri bilan uyg'un- 
ligi, rivoji va davomiyligi saqlanib keladi, avloddan-avlodlarga meros 
sifatida o'tadi hamda qadriyatlar darajasiga yetadi.
Qadriyatlarda esa bir butun xalqning, millatning iymon-e'tiqodi, 
or-nomusi, insof-diyonati mujassam etiladi. Shuning uchun ham 
tarixning ma’lum bir bo‘lagida, ya’ni davrida qadriyatlami avaylash, 
asrash, rivojlantirish va keyingi avlodlarga meros sifatida qoldirish 
ushbu ishlar uchun mas’ul shaxslar, qolaversa ziyolilar, tadqiqotchi- 
olimlar zimmalariga ulug‘ vazifalami yuklaydi.
0 ‘zbekiston Respublikasida, ko'pgina chet mamlakatlarda 
jismoniy tarbiya va sport masalalarida jahon pedagogikasining ayrim 
dolzarb yo‘nalishlarida nomlari hurmat bilan tilga olinadigan yirik 
olini, professor Tal’at Usmanxodjaev bir qator shogirdlari bilan bu 
borada ancha samarali ishlar qilib qo‘ydi. Ayniqsa, Mustaqillik 
yillarida olimning g‘ayratiga-g‘ayrat qo‘shildi. 0 ‘tgan yillar suronlari 
ta’siriga qaramay bir necha monografiya, darsliklar, o‘quv-uslubiy 
qo'llanmalar T.Usmanxodjaev muallifligida jamoatchffik qo‘liga 
yetib borganligi kishini quvontiradi, yosh va izlanuvchan olimlaming 
bu otaxon professorimizga havaslarini keltiradi.
Mana, pedagogika fanlari doktori T.S. Usmanxodjaevning 
shogirdlari dotsent Sh.X. Isroilov, dotsent A A Pulatov va 
pedagogika fanlari nomzodi Sh.A Pulatovlar bilan hamkorlikda 
yaratgan “Milliy va harakatli o‘yinlar” darsligi. Darslik bo'lganda 
ham, yap-yangi. 0 ‘zbekiston pedagogika fanining eng so'nggi 
talablari, yutuqlari asosida yaratilgan bu kitob-manba hozirgi kunda 
birgina jismoniy tarbiya instituti emas, ushbu yo‘nalish mavjud 
bo‘lgan barcha oliy o‘quv yurtlari uchun suv va havodek zamr edi, 
kerak edi.
Respublikamiz Prezidenti I.A. Karimov ta ’kidlaganidek, “Xalqi- 
mizning madaniy qadriyatlari, m a’naviy merosi ming yffiar 
mobaynida Sharq xalqlari uchun qudratli m a’naviyat manbai bo‘lib з
з

---

xizmat qilgan. Uzoq vaqt davom etgan qattiq mafkuraviy tazyiqqa 
qaramay 0 ‘zbekiston xalqi avloddan-avlodga o‘tib kelgan o‘z tarixiy 
va m adaniy qadriyatlarini ham da o‘ziga xos an'analarini saqlab 
qolishga muvaffaq bo‘ldi”.
0 ‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgan kundan boshlab 
jismoniy tarbiya va sportning mffliy xususiyatlarini rivojlantirish 
ham da takommillashtirishga e'tibor kuchaydi. Mffliy an'analarim iz, 
boy mffliy merosimizni qadrlagan Yurtboshimiz yuqorida aytgan 
so‘zlari bo'yicha m a’rifat va m adaniyatni rivojlantirish bilan bir 
vaqtda yosh avlodning jismoniy tarbiyasiga, sport ishlarini yanada 
yuksaltirishga juda katta g‘amxo‘rlik qilmoqdalar.
Xususan, mamlakatimiz mustaqffligining dastlabgi yfflarida 
qabul qilingan bir qator Qonun, Farm on ham da qarorlar ham buni 
yaqqol isbotlab turibdi. M asalan, Prezidentimiz farm oni bilan 
“Jismoniy tarbiya va sport to ‘g‘risida”gi Qonunining O‘zbekiston 
Resublikasi Oliy M ajlisi tom onidan qabul qilinishi mamlakatimiz 
ijtimoiy-siyosiy, m adaniy-m a'rifiy hayotida muhim voqea bo‘ldi. Bu 
Qonun yurtim izda jism oniy tarbiya va sport taraqqiyotining huquqiy 
asosini yaratdi. Bundan tashqari Vazirlar Mahkamasi tom onidan 
“ОИу va o‘rta maxsus o‘quv yurtlarida jism oniy tarbiya va sportni 
rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari to ‘g‘risida”gi Qarori, “Sog‘lom 
avlod 
uchun” 
ordenining 
ta ’sis 
etilishi, 
“Mffliy 
olimpiya 
qo'm itasining tuzilishi va faofiyatining mazmuni to ‘g‘risida” , 
“Mffliy xalq o‘yinlari va sport turlarining tiklanishi to ‘g‘risida”, 
“0 ‘zbekiston Respublikasida lutbolni yanada rivojlantirish chora- 
tadbirlari to ‘g‘risida”, “0 ‘zbekistonda fiitbolni rivojlantirishning 
tashkffly asoslari va prinsiplarini tubdan takomfflashtirish chora- 
tadbirlari to ‘g‘risida” va shu kabi yana bir qator hayotbaxsh 
qarorlari millatim izning kelajagi yo‘fida qilingan buyuk ishlarning 
mustahkam poydevoridir.
Bu tarixiy va ulkan ahamiyatga ega bo'lgan Qarorlar har 
birimizga quw at, ilhom, yana ham aniqrog‘i juda ulug‘ imkoniyatlar 
eshigini ochadi. Taqdim etilayotgan ushbu yangi darslik hozirgacha 
amalda qo'llanib kelingan shu yo‘nalishdagi darsliklarga ijodiy va 
tanqidiy yondoshib, ulam ing eng yaxshi jihatlari, ilg‘or maktab 
murabbiylarining va boshqa mutaxassislarining ish-tajribalarini 
e'tiborga olgan holda ishlab chiqilganligi alohida tahsinga loyiqdir.
0 ‘zbek xalq mffliy harakaffl o‘yinlarining maqsadi — yosh 
avlodni zabardast polvonlar va dovyurak ajdodlarimiz kabi 
tarbiyalash ham da ushbu xalq harakaffl o‘yinlarini o‘zlashtirish 
tufayfi ulam i har tom onlam a jism onan, m a'nan va ruhan
4

---

rivojlantirish 
barobarida 
0 ‘zbekiston 
tarixiga, 
madaniyatiga, 
an'analarimizga qiziqisb va hurmat hissini oshirishdan iboratdir.
Darslikning yangiligi, dolzarbligi shundan iboratki, u bu borada 
dastlabki qadamlardan hisoblanib, 0 ‘zbekiston Davlat jismoniy 
tarbiya instituti mutaxassislari, ko‘p yillik tajribaga ega olimlaming 
ijodiy mahsulidir. Uning o‘ta muhim tomoni — bakalavr va 
magistriar uchun ajdodlarimizdan meros — an’ana sifatida saqlanib 
kelingan milliy xalq o‘yinlarining ilmiy va amaliy tomonlarini 
jamlab, darslik yaratilganhgidir.
Kitobning yanada foydali tomoni shundaki, mualliflar mifliy va 
harakatli o‘yinlar to ‘g‘risida tarixiy manbalar hamda ulug‘ mutafak- 
kir, donishmand allomalaming fikr-inulohazalarini, bobokalonlari- 
miz Alisher Navoiy, Abu Ali ibn Sino, Umar Xayyom, Amir 
Temur, Zahiriddin Muhammad Boburdan boshlab, XIX-XX asr 
yozuvchi va shoirlari A Fitrat, ChoTpon, AAvloniy, Oybek va 
boshqa adiblarimiz xalq harakatli o‘yinlariga keng e’tibor bergan- 
liklarini aniq misollar asosida tahlil qilib, ulaming ahamiyath 
tomonlarini ochib berganlar. Respublikamizning taniqli va zahmat- 
kash 
olimlari tomonidan 
yaratilgan ushbu 
yangi 
darslikui 
0 ‘zbekiston davlati oliy ta ’limi professor-o‘qituvchilari, magistrlari, 
bakalavr-talabalari qizg‘in kutib olishlari va undan amalda unumfi 
foydalanishlariga katta umid bog‘lasa boTadi.
Xalqaro pedagogika fanlari Akademiyasining akademigi,
pedagogika fanlari doktori, professor, 0 ‘zbekiston Respublikasi
Oliy ta ’lim va xalq ta 'limi a 'lochisi B. O. Qodirov