Tarbiyainstituti m illiy va harakatli

U O ‘K:  372.363(075)
 
KBK:  75.5ya73
ISBN 
9 7 8 -9 9 4 3 -1 3 -5 4 9 -9  
©  «IQTISOD-MOLIYA»,  2015
©  T.S.  Usmanxodjayev va boshq.,  2015

---

XAYRLI  QADAM
yoxud  davr  da’vatiga  munosib javob
 
( S o ‘zboshi  o ‘rnida)
Uzoq  o‘tmish  tarixiy  taraqqiyotming  mutlaq  zanjiri  bo‘lgan 
inson  sivilizatsiyasining  shunday  ustunlari  va  tamal  toshlari  borki, 
ularda  o'tmish,  hozirgi  zamon  va  kelajakning  bir-biri  bilan  uyg'un- 
ligi,  rivoji va  davomiyligi saqlanib keladi,  avloddan-avlodlarga meros 
sifatida  o'tadi hamda qadriyatlar darajasiga  yetadi.
Qadriyatlarda esa bir butun  xalqning,  millatning iymon-e'tiqodi, 
or-nomusi,  insof-diyonati  mujassam  etiladi.  Shuning  uchun  ham 
tarixning  ma’lum bir bo‘lagida,  ya’ni  davrida  qadriyatlami  avaylash, 
asrash,  rivojlantirish  va  keyingi  avlodlarga  meros  sifatida  qoldirish 
ushbu  ishlar uchun  mas’ul  shaxslar,  qolaversa  ziyolilar,  tadqiqotchi- 
olimlar zimmalariga ulug‘  vazifalami yuklaydi.
0 ‘zbekiston  Respublikasida,  ko'pgina  chet  mamlakatlarda 
jismoniy  tarbiya  va  sport  masalalarida jahon  pedagogikasining  ayrim 
dolzarb  yo‘nalishlarida  nomlari  hurmat  bilan  tilga  olinadigan  yirik 
olini,  professor  Tal’at  Usmanxodjaev  bir  qator  shogirdlari  bilan  bu 
borada  ancha  samarali  ishlar  qilib  qo‘ydi.  Ayniqsa,  Mustaqillik 
yillarida  olimning g‘ayratiga-g‘ayrat  qo‘shildi.  0 ‘tgan  yillar  suronlari 
ta’siriga  qaramay  bir  necha  monografiya,  darsliklar,  o‘quv-uslubiy 
qo'llanmalar  T.Usmanxodjaev  muallifligida  jamoatchffik  qo‘liga 
yetib borganligi kishini quvontiradi,  yosh va  izlanuvchan olimlaming 
bu  otaxon professorimizga havaslarini keltiradi.
Mana,  pedagogika  fanlari  doktori  T.S.  Usmanxodjaevning 
shogirdlari  dotsent  Sh.X.  Isroilov,  dotsent  A A   Pulatov  va 
pedagogika  fanlari  nomzodi  Sh.A  Pulatovlar  bilan  hamkorlikda 
yaratgan  “Milliy  va  harakatli  o‘yinlar”  darsligi.  Darslik  bo'lganda 
ham,  yap-yangi.  0 ‘zbekiston  pedagogika  fanining  eng  so'nggi 
talablari,  yutuqlari  asosida  yaratilgan bu  kitob-manba  hozirgi kunda 
birgina  jismoniy  tarbiya  instituti  emas,  ushbu  yo‘nalish  mavjud 
bo‘lgan  barcha  oliy  o‘quv  yurtlari  uchun  suv  va  havodek  zamr  edi, 
kerak edi.
Respublikamiz  Prezidenti I.A.  Karimov ta ’kidlaganidek,  “Xalqi- 
mizning  madaniy  qadriyatlari,  m a’naviy  merosi  ming  yffiar 
mobaynida  Sharq  xalqlari  uchun  qudratli  m a’naviyat  manbai  bo‘lib з
з

---

xizmat  qilgan.  Uzoq  vaqt  davom  etgan  qattiq  mafkuraviy  tazyiqqa 
qaramay  0 ‘zbekiston  xalqi  avloddan-avlodga  o‘tib  kelgan  o‘z  tarixiy 
va  m adaniy  qadriyatlarini  ham da  o‘ziga  xos  an'analarini  saqlab 
qolishga muvaffaq bo‘ldi”.
0 ‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgan kundan boshlab 
jismoniy  tarbiya  va  sportning  mffliy  xususiyatlarini  rivojlantirish 
ham da  takommillashtirishga  e'tibor  kuchaydi.  Mffliy  an'analarim iz, 
boy  mffliy  merosimizni  qadrlagan  Yurtboshimiz  yuqorida  aytgan 
so‘zlari  bo'yicha  m a’rifat  va  m adaniyatni  rivojlantirish  bilan  bir 
vaqtda  yosh  avlodning  jismoniy  tarbiyasiga,  sport  ishlarini  yanada 
yuksaltirishga juda katta g‘amxo‘rlik qilmoqdalar.
Xususan,  mamlakatimiz  mustaqffligining  dastlabgi  yfflarida 
qabul  qilingan  bir  qator  Qonun,  Farm on  ham da  qarorlar  ham  buni 
yaqqol  isbotlab  turibdi.  M asalan,  Prezidentimiz  farm oni  bilan 
“Jismoniy  tarbiya  va  sport  to ‘g‘risida”gi  Qonunining  O‘zbekiston 
Resublikasi  Oliy  M ajlisi  tom onidan  qabul  qilinishi  mamlakatimiz 
ijtimoiy-siyosiy,  m adaniy-m a'rifiy hayotida  muhim voqea  bo‘ldi.  Bu 
Qonun yurtim izda jism oniy tarbiya va  sport  taraqqiyotining  huquqiy 
asosini  yaratdi.  Bundan  tashqari  Vazirlar  Mahkamasi  tom onidan 
“ОИу  va  o‘rta  maxsus  o‘quv  yurtlarida  jism oniy  tarbiya  va  sportni 
rivojlantirishning  asosiy yo‘nalishlari to ‘g‘risida”gi  Qarori,  “Sog‘lom 
avlod 
uchun” 
ordenining 
ta ’sis 
etilishi, 
“Mffliy 
olimpiya 
qo'm itasining  tuzilishi  va  faofiyatining  mazmuni  to ‘g‘risida” , 
“Mffliy  xalq  o‘yinlari  va  sport  turlarining  tiklanishi  to ‘g‘risida”, 
“0 ‘zbekiston  Respublikasida  lutbolni  yanada  rivojlantirish  chora- 
tadbirlari  to ‘g‘risida”,  “0 ‘zbekistonda  fiitbolni  rivojlantirishning 
tashkffly  asoslari  va  prinsiplarini  tubdan  takomfflashtirish  chora- 
tadbirlari  to ‘g‘risida”  va  shu  kabi  yana  bir  qator  hayotbaxsh 
qarorlari  millatim izning  kelajagi  yo‘fida  qilingan  buyuk  ishlarning 
mustahkam poydevoridir.
Bu  tarixiy  va  ulkan  ahamiyatga  ega  bo'lgan  Qarorlar  har 
birimizga quw at,  ilhom,  yana ham  aniqrog‘i juda ulug‘  imkoniyatlar 
eshigini  ochadi.  Taqdim  etilayotgan  ushbu  yangi  darslik  hozirgacha 
amalda  qo'llanib  kelingan  shu  yo‘nalishdagi  darsliklarga  ijodiy  va 
tanqidiy  yondoshib,  ulam ing  eng  yaxshi  jihatlari,  ilg‘or  maktab 
murabbiylarining  va  boshqa  mutaxassislarining  ish-tajribalarini 
e'tiborga olgan holda ishlab  chiqilganligi alohida tahsinga loyiqdir.
0 ‘zbek  xalq  mffliy  harakaffl  o‘yinlarining  maqsadi  —  yosh 
avlodni  zabardast  polvonlar  va  dovyurak  ajdodlarimiz  kabi 
tarbiyalash  ham da  ushbu  xalq  harakaffl  o‘yinlarini  o‘zlashtirish 
tufayfi  ulam i  har  tom onlam a  jism onan,  m a'nan  va  ruhan
4

---

rivojlantirish 
barobarida 
0 ‘zbekiston 
tarixiga, 
madaniyatiga, 
an'analarimizga qiziqisb va hurmat hissini oshirishdan iboratdir.
Darslikning  yangiligi,  dolzarbligi  shundan  iboratki,  u  bu  borada 
dastlabki  qadamlardan  hisoblanib,  0 ‘zbekiston  Davlat  jismoniy 
tarbiya  instituti  mutaxassislari,  ko‘p  yillik  tajribaga  ega  olimlaming 
ijodiy  mahsulidir.  Uning  o‘ta  muhim  tomoni  —  bakalavr  va 
magistriar  uchun  ajdodlarimizdan  meros  —  an’ana  sifatida  saqlanib 
kelingan  milliy  xalq  o‘yinlarining  ilmiy  va  amaliy  tomonlarini 
jamlab,  darslik yaratilganhgidir.
Kitobning  yanada  foydali  tomoni  shundaki,  mualliflar  mifliy  va 
harakatli  o‘yinlar to ‘g‘risida  tarixiy  manbalar  hamda  ulug‘  mutafak- 
kir,  donishmand  allomalaming  fikr-inulohazalarini,  bobokalonlari- 
miz  Alisher  Navoiy,  Abu  Ali  ibn  Sino,  Umar  Xayyom,  Amir 
Temur,  Zahiriddin  Muhammad  Boburdan  boshlab,  XIX-XX  asr 
yozuvchi  va  shoirlari  A Fitrat,  ChoTpon,  AAvloniy,  Oybek  va 
boshqa  adiblarimiz  xalq  harakatli  o‘yinlariga  keng  e’tibor  bergan- 
liklarini  aniq  misollar  asosida  tahlil  qilib,  ulaming  ahamiyath 
tomonlarini  ochib  berganlar.  Respublikamizning  taniqli  va  zahmat- 
kash 
olimlari  tomonidan 
yaratilgan  ushbu 
yangi 
darslikui 
0 ‘zbekiston  davlati  oliy  ta ’limi  professor-o‘qituvchilari,  magistrlari, 
bakalavr-talabalari  qizg‘in  kutib  olishlari  va  undan  amalda  unumfi 
foydalanishlariga  katta umid bog‘lasa boTadi.
Xalqaro pedagogika fanlari Akademiyasining akademigi,
 
pedagogika fanlari doktori, professor,  0 ‘zbekiston Respublikasi
 
Oliy ta ’lim  va xalq ta 'limi a 'lochisi  B. O.  Qodirov