Tarbiya: muammo, yechim

KICHIK YOSHDAGI MAKTAB O`QUVCHILARINI MA’NAVIY-AXLOQIY 
KAMOL TOPISHIDA OILA, MAHALLA VA MAKTAB HAMKORLIGI 
Kadirova Nodira Samadovna
Buxoro shahar 14-maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi 
An’ana nima? “An’ana” asli arabcha so`z bo`lib, uzoq zamonlardan beri avloddan 
avlodga, otalardan bolalarga o`tib, davom etib kelayotgan urf-odatlar, ahloq mezonlari, 
qarashlar va shu kabilardir. An’ana ijtimoiy va madaniy merosdir. U iqtisodiy, milliy, kasbiy, 
jangovor, ilmiy, ommaviy an’analar sifatida jamiyatda ijtimoiy guruh va sinflar orasida keng 
yoyilgan, shuning uchun ijtimoiy hayot va an’analarni o`rganish, ularning mazmunini bilish, 

---

II. Zamonaviy fan va ta’lim-tarbiya: muammo, yechim, natija
 
HTTP://INTERSCIENCE.UZ/ 
11
9 
odamlarning xulqi va hatti-harakatlariga ta’sir etilishi tadqiq etish muhim ahamiyatga egadir. 
Ta’lim-tarbiya ishlariga xalqimizning eng ilg`or, hayotda o`zini oqlagan, an’analarini, oila, 
maktab va mehnat jamoalarida qo`llash, ulardan foydalanish kabi vazifalar hamisha dolzarb 
bo`lib kelgan. Shu kungacha ayniqsa vatanparvarlik, millatlararo do`stlik, ekologik tarbiyaga 
doir an’analarni, oilaviy tarbiya jarayoniga tadbiq etish, hozirgi avlod kishilarini xalq 
pedagogikasining xalqchil ko`rsatmalari asosida tarbiyalashni keng qo`llash nazariy va amaliy 
jihatdan muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Dunyoda necha millat, necha xalq bo`lsa, hammasining o`ziga xos turmush tarzi, o`tmish 
hayoti va kelajagi bilan chambarchas bog`liq an’analari mavjuddir. O`zbek xalqining ham o`z 
urf-odatlari, turmush tarzi, oilaviy marosimlari, ta’lim-tarbiya, madaniyat an’analari tarixi 
moziyning uzoq-uzoq asrlariga borib taqaladi. Barg ildizdan quvvat oladi deganlaridek, hozirgi 
va kelajak avlod kishilarining, ularni chuqur bilimlari ma’naviyatining mag`zi to`qligi omilidir. 
Bu hamisha hamma avlod tomonidan e’tirof etilgan haqiqatdir. Kaykovusning 
“Qobusnoma”sidan tortib, Al-Xorazmiy, Abunasr al Farobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali 
Ibn Sinolarning nazmiy va nasriy asarlarida, Yusuf Xos Hojibning “Qutadg`u-bilig, Ahmad 
Yugnakiyning “Xibatul-Haqoyiq” kabi jahonga mashhur asarlarida, navoiyning o`lmas 
she`riyatida, Munis Xorazmiyning “Savodi ta’lim”, Qori Niyoziyning “Hayot maktabi”, 
Abdulla Avloniyning “ TurkiyGuliston yoki axloq” asarlarida sharq xalqlari, xususan o`zbek 
xalqiga xos bo`lgan ibratli tomonlari ochib berilganki, ular qalam orqali, xalqimizga xos 
xalqimizga 
xos 
bo`lgan 
ota-onaning 
hurmati, 
insoniylik, 
oqibat, 
mehr-shafqat, 
mehmondo`stlik, ma’rifatga chanqoqlik, onani ulug`lay olish, farzandga mehrli va fidoiy 
bo`lishlik kabi fazilatlar dunyoga tanilgan bo`lsa, ajab emas. 
Qadim zamonlardan, hatto o`zbek xalqining yozuvi bo`lmagan paytlardanoq yosh avlodni 
tarbiyalash asosan oilada amalga oshirilgan. Bunda tabiiy va ijtimoiy omillar hal qiluvchi o`rin 
tutganligi shubhasiz. Xalq pedagogikasi hamisha yaxshi samara bergan. Shuning uchun ham 
xalqning tarbiyaga oid bilimlarini chuqur o`rganish, tarbiya natijalariga asoslanib, ularning 
asliy manbalariga, tarbiya sirlariga nazar tashlash bugungi kunda ham o`z ahamiyatini 
yo`qotgani yo`q. Har bir xalq o`zining milliy an’analariga asoslangan tarixiy madaniyati va 
turmush tarziga egadir. An’analar xalqimizning asrlar osha to`plagan milliy boyligi bilan, 
shuningdek uning yangi sharoitda yangi mazmun bilan boyitilgan, yangidan-yangi 
an’analarning vujudga kelishi bilan qimmatli va hayotbaxshdir. Masalaga shunday 
yondoshilgandagina an’analar insonlarning turmushi va madaniyati asosi sifatida hozirgi 
zamon kishilari axloqiga ta’sir etishi mumkin. An’analarning vujudga kelishi va shakllanishi 
murakkab ijtimoiy jarayondir. Unda xalqning dono fikrlari, axloq mezonlari o`z ifodasini 
topgan. Shuning uchun ham yosh avlod-ajdodlarimiz tomonidan tarixiy sharoitda vujudga 
kelgan ilg`or an’analarni o`zlashtirish, unga rioya etish, boyitish nihoyatda zarurdir. Nihoyatda 
mazmuniga ko`ra ilg`or umuminsoniy, shakliga ko`ra milliy an’analar qaror topmoqda. Eski va 
yangi an’analar qarama-qarshiliklar jarayonida yaratildi va sayqal topdi. 
Ayrim an’analar qanday bo`lsa, o`sha holida ko`rinishida uzoq vaqt saqlanib qoladi, 
boshqalari o`z ko`rinishini o`zgartiradi, uchinchilari esa yangilariga uyg`unlashadi, 
taqsimlashadi.Oilaviy an’analarga bolalarning tug`ilishlari bilan bog`liq bo`lgan marosimlar, 
urf-odatlar, bolalar tarbiyasiga taaluqli bo`lgan va umuminsoniyat tomonidan qabul qilingan 
amaliy maslahatlar, qoidalar, metodik usullar va boshqalar kiradi. Ana shu xususiyatlariga 
ko`ra oilaviy an’analar nisbatan yashovchandir. Ayniqsa umumxalq ko`rinishidagi oilaviy 
an’analarning umri boqiydir. Urf-odatlar qancha hayotiy, xalqchil, qancha keng tarqalgan 
bo`lsa, u xalqqa shuncha tez singadi va shuncha uzoq yashaydi. Masalan hozirgi kunda mavjud 
bo`lgan an’analarning ko`pi uzoq tarixga ega. Biroq ular o`z davrida qanday yaratilgan bo`lsa, 
shundayligicha qolgan deb bo`lmaydi. Hayot ularga o`zining yangi-yangi xislatlarini, davr 
silsilasini kiritgani aniq. Har davrning vujudga keltiradigan yangi an’anasida yangi 
avlodvakillarining milliy xususiyatlari, shuningdek ularning o`tmishi haqidagi yorqin 

---