Tarbiya: muammo, yechim

II. Zamonaviy fan va ta’lim-tarbiya: muammo, yechim, natija
http://interscience.uz/
276 
foydalangan holda tashkil etilgan sinfdan tashqari ishlar o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini 
rivojlantirishga xizmat qilishi shubhasiz. 
RIVOJLANGAN XORIJIY DAVLATLARDA BIOLOGIYA TA’LIMI MAZMUNINING 
O‘ZIGA XOS JIHATLARI 
Qurbonov Fazliddin 
Buxoro muhandislik texnologiya instituti akademik litseyi, Biologiya fani o'qituvchisi 
Nuriddnova Dilnora Fazliddinovna, Buxoro muhandislik texnologiya instituti akademik litseyi 2-bosqich 
o'quvchisi 
Rivojlangan 
xorijiy mamlakatlarning ta’lim tizimini o‘rganish, ularning ilg‘or 
tajribalarini milliy xususiyatlarni hisobga olgan holda amalda qo‘llash dolzarb vazifa sanaladi. 
Quyida bir qator rivojlangan xorijiy davlatlarning ta’lim tizimi, xususan, biologiya ta’limi 
mazmuni yoritilgan. 
Buyuk Britaniyada 5 yoshdan 16 yoshgacha ta’lim olish majburiy hisoblanadi. Ammo, chet 
ellik oila farzandlari 7 yoshdan maktabga qabul qilinadi. Ta’lim bosqichlari: maktabgacha ta’lim 
(3-5 yosh); boshlang‘ich ta’lim (5-11 yosh); o‘rta ta’lim (11-16 yosh); oliy ta’lim. 
Ta’lim tizimi 2 tarmoqqa ajratilgan: davlat budjeti hisobidan bepul ta’lim (state school), 
unda bolalarning 93% i o‘qiydi hamda xususiy, pullik ta’lim (private school)da bolalarning 7% i 
o‘qiydi. 
7-11 yoshli bolalar boshlang‘ich maktab (junior school yoki preporatory school) da 
o‘qishadi. Maktabda matematika, ingliz tili, geografiya, tarix, musiqa va san’at o‘qitiladi. 
Asosiy o‘qitilayotgan fanlardan Common Entrance Examination (CYeYe) – umumiy kirish 
imtihonini test sinovlari ko‘rinishida va IQ topshiriladi. 
1 yoshdan 16 yoshgacha davlat yoki xususiy maktablarda o‘qitish o‘quvchilarning GCSE 
(General Certificate of Secondary Education) – o‘rta ma’lumot haqidagi shahodatnoma yoki 
GNVQ (General National Vocational Qualification) — kasbiy malaka haqidagi milliy 
guvohnomani olishga qaratilgan. 14 yoshdan 16 yoshgacha o‘quvchilar, odatda, 7-9 ta fandan 
imtihon topshirishga va o‘rta ma’lumot haqidagi sertifikat GCSE ni olishga tayyorlanishadi. 
Britaniya maktablarining asosiy vazifalaridan biri ijodiy, o‘ziga ishongan, mustaqil insonni 
tarbiyalashdir. O‘quvchilar ta’limning maxsus umumiy siklini o‘tib bo‘lgach, imtihon (Common 
Entrance Examination) topshirishadi. Imtihondan muvaffaqiyatli o‘tish yuqori maktabga 
o‘tishning majburiy sharti sanaladi. 
Majburiy ta’limdan so‘ng 16 yoshli o‘smirlar ish boshlashlari yoki universitetga o‘qishga 
kirish uchun o‘qishni davom ettirishlari mumkin. 
Maktabda biologik ta’limning maqsadi o‘quvchilar biologiya fanidan egallagan bilim, 
malakalarini maktab ta’limining oxirgi bosqichida namoyish eta olishidir. Barcha fanlardan o‘quv 
maqsadlari ortib boruvchi qiyinlik darajasi bilan ifodalanadi. 
Buyuk Britaniya biologik ta’lim tizimida o‘qitish natijasining muhim jihatlaridan biri fanni 
o‘zlashtirganlik darajasi sanaladi. Bu o‘quvchilarning fanni nafaqat o‘qish jarayonida, balki 
biologiya kursini tugatganlaridan so‘ng ham ilmiy tadqiqotlarni o‘tkazishda tadqiqot metodlarini 
to‘g‘ri tanlash muhimligini anglaydilar. O‘quvchilar maktab davrida o‘z o‘quv tadqiqotlarining 
kuzatish natijalari yuzasidan hisobot tayyorlaydilar, maktab biologiya kursidan o‘rin olgan 
biologik hodisalarning dalillariga tanqidiy fikr bildiradilar, mazkur dalillarga qo‘shimcha 
dalillarni mustaqil topish imkonini beradigan usullarni tushuntirishga harakat qiladilar. 
Shuningdek, Buyuk Britaniyada biologiya kursini o‘qitishda interfaol o‘qitish shakllari va 
metodlardan foydalaniladi. Zoologiya va botanikadan laboratoriya ishlarini o‘tkazishda 
kompyuter texnologiyalari qo‘llaniladi, chunki tajribalar o‘tkazishda tirik preparatlardan 
foydalanish qonun tomonidan ta’qiqlangan. 

---