Tarbiya: muammo, yechim

II. Zamonaviy fan va ta’lim-tarbiya: muammo, yechim, natija
http://interscience.uz/
215 
jarayonda katta natijalarga erishish maqsadida hozirgi davr ta’lim taraqqiyoti yangi yo‘nalish – 
innovatsion pedagogikani maydonga olib chiqdi. 
Matematika fani rivojlanishi asoslari insoniyat faoliyatining amaliy ehtiyojlaridan kelib 
chiqadi. Fanning rivojlanishi bu ishlab chiqarishning shakllanishi bilan asoslana-di. Matematik 
savodxonlikni oshirish uchun har ikki tomon, ya’ni o‘qituvchi va o‘quvchi orasida yangi metodlar 
orqali darslarni tashkil qilish, turli interfaol usullardan foydalanib bilim berish, bir so‘z bilan 
aytganda, ta’lim jarayonida yangilik yaratishdir. 
Maktabda o‘qitishning asosiy shakli dars hisoblanadi. Ayrim darslarga tayyorgarlik ko‘rish 
uchun matematik savodxonlikni oshirish hamda matematik hisob-kitoblik mavzu-larni puxta 
o‘zlashtirib, mavzular bo‘yicha o‘quv dasturini o‘rganish zarur. Doimo dastur-lardagi, 
darsliklardagi va ayrim mavzulardagi o‘zgarishlar o‘rganib borilsa, darsda reja tuzishga 
qiynalmaydi. Darslar rejasi darsning samarali bo‘lishi bilan birga, har bir o‘quv-chining bilimida 
oldinga siljishni ta’minlaydi. 
Biologiya fanini o‘qitishda o‘quvchilarda matematik savodxonlik, fan va texnika yan-
giliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi elementlarini tarkib top-tirish 
yo‘llari orqali hamda Davlat ta’lim standartining vazifalariga mos tavsiyalar ishlab chiqish­dan 
iborat: 
– umumiy o‘rta ta’lim mazmuni va sifatiga qo‘yiladigan talablarni belgilash; 
– milliy, umuminsoniy va ma’naviy qadriyatlar asosida o‘quvchilarni tarbiyalashning samarali 
shakllari va usullarini joriy etish; 
– o‘quv-tarbiya jarayoniga pedagogik va zamonaviy axborot-kommunikatsiya tex-
nologiyalarini joriy etish, umumiy o‘rta ta’lim muassasalar o‘quvchilari va bitiruvchilari-ning 
malakasiga qo‘yiladigan talablarni belgilash; 
– kadrlarni maqsadli va sifatli tayyorlash uchun ta’lim, fan va ishlab chiqarishning samarali 
integratsiyasini ta’minlash; 
– ta’lim va uning pirovard natijalari, o‘quvchilarning malaka talablarini egallaganlik darajasini 
tizimli baholash tartibini, shuningdek, ta’lim-tarbiya faoliyati sifatini nazorat qilishning huquqiy 
asoslarini takomillashtirish; 
– davlat ta’lim standartlari talablarining ta’lim sifati va kadrlar tayyorlashga qo‘yiladi-gan 
xalqaro talablarga muvofiqligini ta’minlash. 
Biologiya fanini o‘qitishda o‘quvchilarda matematik savodxonlik, fan va texnika yan-
giliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi elementlarini tarkib top-tirish 
yo‘llarining asosiy vazifasi quyidagilardan iborat: 
1. Biologiya fanini o‘qitishda o‘quvchilarda matematik savodxonlik, fan va texnika 
yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasini shakllantirishning nazariy 
asoslarini, xususan, kompetensiya va kompetentlilik haqidagi tushunchalarning mohiyatini ochib 
berish bilan birga matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda 
foydalanish kompetensiyasini tavsiflash. 
2. Mazkur kompetensiyani biologiya fanini o‘qitishning turli yo‘llarini tatbiq etish. Biologiya 
fanidagi kashfiyotlarning ahamiyati, tirik tabiatning qonuniyatlari, biologic xilma-xillik haqida, 
atamalar, xususiy va umumbiologik tushunchalar, qonunlar, nazariya-lar, gipotezalarning 
mazmun-mohiyatini tushuntirish hamda o‘quvchilarda o‘z fikrini ba-yon eta oladigan va asoslay 
oladigan, tushunchalarni tahlil qiladigan, so‘ng umumlash­ tirib, xulosalar chiqara oladigan bo‘lib 
yetishi uchun o‘qituvchi qaysi metod, o‘yinlardan foydalanmasin bilimlarni o‘quvchi ongiga 
yetkazib berishi zarur. 
O‘quvchilar biologik obyekt, hodisaning o‘ziga xos jihatlarini ko‘rgazmali vositalar asosida 
taniydi. Mohiyatini tushungan holda yozma, og‘zaki tavsiflay olishida matema-tikaga doir 
bajariladigan ishlar o‘quvchilarni boshqa fanlardan oladigan bilimlariga qaraganda ko‘proq 
savodlilikka, tirishqoqlikka, puxtalikka, aniqlikka, o‘z fikr va xulosa-larini nazorat qila olishga, 
ayniqsa, kuzatish, tajriba va fahmlash asosida aytiladigan fikrlarining ravon bo‘lishiga e’tibor 
berishga odatlantiradi. 

---