Тарбия методлари ва шакллари

Кўндириш: Бу метод изоҳини беришда Т.Содиқова фаолиятидан мисол келтирмоқчимиз.
Ўтган асримизнинг 70 – 80 йилларида «Светофор» номли ўқувчилар ўйини бўлар эди. Ўйин босқичма – босқич мактабдан то республика миқёсигача ўтказилар эди.
Номаълум сабабларга асосан Т. Содиқова раҳбарлик қилаётган 5 синф талабалари ўзларидан 1 йил катта бўлган 6 синф талабалари билан «Сфетофор» ўйинида беллашишади. Ҳайъат аъзолари 6 синф талабалари укаларига мағлуб бўлишса уят бўлишини ҳисобга олиб уларни ғолиб, деб эълон қилишади. Бундай ноҳақлик 5 синф талабаларига жуда қаттиқ таъсир қилади. Орадан бир оз вақт ўтиб республика миқёсидаги «Светофор» ўйинига мактабдан ўқувчилар таклиф қилинади. Мактаб директори Т. Содиқовани чақириб, болаларни тайёрлашни буюради. Хабарни эшитган талабалар «Ўйинга ғолиб чиққан синф борсин. Бизни мағлуб, деб эълон қилишди-ку», - деб қаттиқ эътироз билдиришади. Албатта улар ҳақ. Бироқ мактаб, қолаверса вилоят обрўсини кўтариш масъулиятини ҳис этган ҳолда Турсуной опа «Болаларим, республика миқёсида ўтказиладиган ўйинга вилоят мактаблари, синфлари ичидан бизни танлашгани ғолиблигимизни тан олишгани эмасми?», деб мурожаат этиши талабаларни сергаклантириб, кўнишга ундайди.
Тушунтириш: Талаба ножўя хатти – ҳаракатининг оқибати нималарга олиб келиши мумкинлигини асосли тушунтириб бериш.
«Ҳаром нарсалардан сақланинг – одамлар ичида ибодатлироғи бўласиз. оллоҳнинг тақсим қилган ризқига рози бўлинг – одамларнинг бойроғи бўласиз. Қўшнингизга яхшилик қилинг – тинч бўласиз. Ўзингиз севган нарсани одамларга ҳам раво кўринг – саломат юрасиз. Кўп кулманг. Кўп кулиш дилни ўлдиради». (Ҳадисдан)
3. Хулк атворни шакллантириш усуллари:
Миллий ўйинлар.
Ўйин тарбия жараёнининг муҳим шартларидан бири ҳисобланади. Ўйин болаларни фикр юритишга, фаолиятига тайёрлайди. Миллий ўйинлар болаларда миллий мафкура ғояларини шакллантиришда муҳим ўрин касб этади.
Одатлантириш – ҳар кунги оддий ўз – ўзини бошқариш кўникмаларини шакллантириш, яъни кун тартибини маълум режим асосида ташкил қилиш назарда тутилади. Одатлантириш шахс иродасини мустаҳкамлаш жараёнида асосий ўринни эгаллайди.
Ўргатиш методи ўқувчиларнинг ҳаётини, меҳнатини, дам олишларини батафсил ўйлаб чиқилган ҳолда ташкил этишни ҳамда дастлабки ахлоқ нормаларини таркиб топтириш мақсадида ўқувчиларни юриш – туриш қоидаларини бажаришга ўргатиб боришни назарда тутади.
Ўргатиш – ҳатти – ҳаракатларни танлаш, миллий қадриятларни билиш, этик нормаларни ўзлаштиришни ўргатиш ёрдамида амалга оширилади.
Машк қилдириш – турли – туман машқлар тарбияда муҳим ўрин эгаллайди. Бу машқларнинг ўзи бевосита ўрганиш билан боғлангандир. Ўқув ишларида машқлардан ўқувчиларда малака ва кўникмалар таркиб топтириш учун фойдаланилади. Баъзи ҳолларда машқлар тарбияда бирор бир нарсани ўргатиш мақсадида қўлланилади.