Taraqqiyoti va yozuv vositalari Reja Yozuvning paydo bo`lishi uchun turtki bo`lgan omillar. Shakldan harfga o`tish uchun zaruriyat

XVII asr oxirida muhim siyosiy hujjat hisoblangan vampum ham bizga ma`lum. Penna vampumi deb ataluvchi, o`rtasiga ikkita qora shakl (kishi shakli) tushirilgan bu oq kamarni lenilenape qabilasidan bo`lgan hindular o`rtasidagi tinchlik va hamkorlik garovi sifatida taqdim qilganlar.

• XVII asr oxirida muhim siyosiy hujjat hisoblangan vampum ham bizga ma`lum. Penna vampumi deb ataluvchi, o`rtasiga ikkita qora shakl (kishi shakli) tushirilgan bu oq kamarni lenilenape qabilasidan bo`lgan hindular o`rtasidagi tinchlik va hamkorlik garovi sifatida taqdim qilganlar.
• Hozirgi Peruning azalgi aholisi inklarning tugunlardan iborat maktubi – kipu - buyumli Yozuvning ajoyib namunasi bo`lib hisoblanadi. Bunda buyumli Yozuvning hamma imkoniyatlari ochib berilgan, deb sanaladi. Kipu chalkash-chulkash bog`langan, tugilgan tizimchalar osilgan yo`g`on arqon yoki tayoqchadan iborat maktubdir. Tizimchalar va tugunlarning soni, ularning katta-kichikligi, joylashishi va rangi turli ma`noni anglatgan. Kipuning og`irligi ba`zan to`rt kilogrammcha kelgan. Bo`yalmagan tizimchalar sonli hisob uchun va muhim voqea-hodisalarni yodlab qolish uchun, rang-barang tizimchalar esa ancha murakkab xabarlar uchun qo`llanilgan.
• Hindlarda har bir rang muayyan ma`noni: qora rang - baxtsizlikni, o`limni, binafsharang - xavf-xatafni yoki dushmanlikni, qizil rang - urushni, oq rang - tinchlikni, sariq rang - oltinni, yashil rang - don-dunni bildirgan. Hindlar turli ranglarni va tugunlarni turlicha qo`shib ishlatib har xil xabarlarni bildirish imkoniyatiga ega bo`lganlar. Ba`zi olimlar, kipuga qonunlar majmui, xronikalar, xatto she`rlar yozilgan bo`lishi mumkin, degan fikrni aytmokdalar. Boshqa olimlar esa murakkab Yozuvlarni tugunlar va rangba-rang tizimcha yordamida amalga oshirish mumkin emas demoqdalar.

• Penna kamari (maktub)