Тараққиёт психогенетикаси (онтогенетика)

Тараққиёт психогенетикаси (онтогенетика)

Режа

• 1. Ривожланиш психогенетикаси (онтоенетика)
• 2. Шахс ривожланишида асосий тушунчалар. Норматив ва индивидуал
• 3. Ёш тараққиётини даврларга бўлиниши
• 4. Рухий касалликлар ва генетика

Онтогенез 

• (юн. онтос — борлиқ ва генез) — организмнинг индивидуал ривожланиши, унинг шакллана бошлашидан ҳаётнинг охиригача содир бўладиган кетма-кет ўзгаришлар мажмуи.

• "Онтогенез" терминини немис олими Э. Геккел (1866) фанга киритган. Онтогенез уруғланган тухум ҳужайра, яъни зиготадан бошланади.

Ривожланиш психогенетикаси (онтогенетика) - бу фаннинг ёш йўналиши, бу шахсни шакллантириш жараёнида генлар ва атроф-муҳитнинг мураккаб динамик таъсирини ўрганади. Сизга бошқа психологик тадқиқотлар усуллари билан олиниб бўлмайдиган ноёб маълумотларни йиғиб олишга имкон беради.
Психогенетикада ривожланишни фаол ўрганиш 50-йилларнинг охирларидан бошлаб амалга оширилмоқда. ХХ аср. 1980-йилларнинг ўрталаридан бошлаб психогенетик экспериментал тадқиқотлар ва ривожланиш муаммоси бўйича умумлаштирувчи ишлар сонининг кўпайиши кузатилмоқда.
Ривожланиш генетикасини мустақил тадқиқот соҳаси сифатида шакллантиришнинг ўзига хос бошланғич нуқтаси, 1983 йилда бутунлай ривожланишни психогенетик усуллар билан ўрганиш муаммоларига бағишланган "Чилд Девелопмент" “Болаларни ривожлантириш ” журналининг махсус сонининг нашр этилиши (1983, жилд) бўлиши мумкин. 54, № 2).
Онтогенез жараёнида генотип иккита функцияни бажаради: биринчидан, у ривожланишни типификация қилади, иккинчидан, ривожланишни индивидуализация қилади. Антропогенез натижасида вужудга келган бутун инсоният учун хос бўлган хусусиятларни (тана тузилиши, икки оёқли ҳаракатланиш, қўлнинг универсаллиги, оғзаки мулоқот қилиш қобилияти, юқори ақлий функциялар ва бошқалар) генетик омиллар жавоб беради.
Индивид
Шахс
Индивидуаллик

Ёш ривожланишини даврларга бўлиш

• Д.Б. Эльконин 6 та
• В.А. Крутецкий 8 та
• Э.Ғ. Ғозиев 13 та
• Г.С. Абрамова 11 та
• Грейс Крайг, Дон Бокумнинг “Психология развития” 9 та
• З.Фрейд 5 та
• Э.Эриксон 8 та

Д.Б. Эльконин бўйича ёшни қуйидаги даврларга бўлиш мумкин:

• Гўдаклик даври – туғилгандан 1 ёшгача.
• Илк болалик даври – 1-3 ёш.
• Мактабгача ёш даври – 3-7 ёш.
• 3а. Кичик ва ўрта мактабгача ёш даври – 3 дан 4-5 ёшгача.
• 3б. Катта мактабгача ёш даври 4-5 дан 6-7 ёшгача.
• Кичик мактаб ёши 7 – ёшдан 11ёшгача.
• Ўсмирлик ёш даври 11-15 ёш.
• Илк ўспиринлик даври 16-18 ёш.

Ҳар бир ёш даври бир қанча хусусиятлар билан характерланади.

• Ҳар бир ёш даври бир қанча хусусиятлар билан характерланади.
• Булар:
• Оилада ва жамоада бола ҳолатининг ўзгариши.
• Таълим-тарбия шаклларининг ўзгариши.
• Бола организми айрим хусусиятларининг вояга етиши.
• Болада янгича фаолият турининг вужудга келиши.

Ruhiy kasalliklarning genetikasi.

Oligofreniya

• Miya rivojlanishining buzilishi bilan bog'liq bo'lgan rivojlanish kasalliklari (disontogeniya) ruhiy kasalliklar orasida alohida o'rin tutadi.

Bunday kasalliklar ko'pincha oligofreniya umumiy tushunchasi ostida birlashtiriladi, bu 15-18 yoshgacha paydo bo'lgan va normal rivojlanishning buzilishi bilan bog'liq bo'lgan aqliy qoloqlikning barcha turlarini o'z ichiga oladi.
Oligofreniya bemorning psixikasining to'liq va tarqoq rivojlanmaganligi, aql-idrokiga, nutqiga, hissiy-irodaviy sohasiga, harakat qobiliyatlariga, umuman shaxsiyatiga ta'sir ko'rsatishi bilan tavsiflanadi.

• Rivojlanishning kechikishini umumiy baholash uchun siz IQ ta'rifidan foydalanishingiz mumkin. Ko'pgina oligofreniklarning IQ qiymati 51-70 ball oralig'ida ("moronlar" deb nomlanadi), imbecillarda (21-51) og'irroq buzilishlar va nihoyat, 0-20 ball qiymatida bemorlar tasniflanadi ahmoq sifatida.

Shizofreniya

• Shizofreniya bilan kasallanish (umr bo'yi kasal bo'lish xavfi) taxminan 1% ni tashkil etadi

• Ushbu qadriyatlar turli xil mamlakatlar va xalqlar uchun ajablanarli darajada barqaror bo'lib, ular 0,7-1,4% oralig'ida o'zgarib turadi.

• Onalari shizofreniya bilan surunkali kasal bo'lgan bolalar uchun kasallik xavfi allaqachon 16% ni tashkil qiladi.

• Oilaviy tahlil odatda shizofreniya bilan kasallangan odamning qarindoshlarining 10-15% ham kasallikka chalinganligini ko'rsatadi.

• Angliya va Finlyandiyada 1957 yil kuzida Osiyo grippi A2 pandemiyasi avjiga chiqqanidan to'rt oy o'tgach tug'ilgan odamlar orasida shizofreniya bilan kasallanish ko'payganligi qayd etilgan.

• Daniyada 1911 yildan 1950 yilgacha bo'lgan davrda barcha tug'ilganlarni o'rganish. onaning homiladorligi davrida (birinchi olti oyda) gripp bilan kasallanish va keyinchalik bolada shizofreniya rivojlanish xavfi o'rtasidagi bog'liqlikni aniqladi.