|
Taniqli adib va mohir tarjimon Mirzakalon Ismoiliy 1908 yil 15 oktyabrda Qirg‘izistonning O‘sh shahrida dunyoga keldi. U dastlab qishloq maktabida o‘qidi, keyin shahar maktab-internatida tarbiya oldi. Toshkentga kelib, o‘zbek erkaklar bilim yurtida ta’lim oldi.
Mirzakalon Ismoiliy 1950 yil 30 noyabrda qatag‘onga uchrab hibsga olingan. 1955 yil noyabrda gunohsiz topilib ozodlikka chiqarilgan.
Mirzakalon Ismoiliy ozodlikdan mahrum chog‘ida ham tushkunlikka tushmay, qo‘liga qalam olib xalqi uchun mehnat qildi. Jumladan, “Farg‘ona tong otguncha” romanini yozdi va ozodlikka chiqqach, romanga sayqal berib, nashrga tayyorladi. Romanda Oktabr to‘ntarishi arafasidagi o‘zbek mehnatkashlarining hayoti va ma’rifat sari intilishini tasvirlagan. Roman o‘zining g‘oyaviy-badiiy xususiyatlari bilan 60-yillar o‘zbek nasri ravnaqiga munosib hissa bo‘lib qo‘shildi.
Taniqli adib, mohir tarjimon Mirzakalon Ismoiliy 1986 yil 5 mayda vafot etgan.
Mirzakalon Ismoiliyning "Farg'ona tong otguncha"asari 1956-yil yozilgan bo'lib .
Asarda yozuvchi o‘zbek mehnatkashlarining hayoti va marifatga sari intilishini tasvirlagan. Roman o‘zining g‘oyaviy-badiiy xususiyatlari bilan 60-yillar o‘zbek nasri ravnaqiga munosib hissa bo‘lib qo‘shildi. Asarda qiyinchliklik va tayziqlarga qaramastan ilmga marifatga intilgan obrazlar uchraydi. Davrning , zamoning og'irligi insonlarning ochlik va miskinlikta tarzi aniq ifodalanadi .
Asarning dunyoga kelishi va ilk bor nashr etilishi uzoq tarixga ega . Shunday ekan , asar haqida emas , uning qahramonlariga to'xtalar ekanman. Asar bosh qahramonlari G'ulom va Hayot. Mutolaa jarayanda bu qahramonlarning hayot va yashash tarzlari haqida malumotga ega bo'ldim.
G'ulom- haqiqatda hayotning quli ,hayot esa uni shu darajada sinovlar va jafolar iskanjasiga tashlaydiki,maqsadi aniq, niyatlari ulug' yigitga na qamoq na xo'rlash va na qiynoqlar ta'sir qiladi. Hayot uchun kurashadi . O'zining Hayoti, sevgilisi uchun kurashadi . Hech bir sabab uni Hayotdan qaytara olmaydi ,ammo Ammo nohaq urilgan darralar ostida hayotidan mahrum bo'ladi. Sevgilisi Hayot esa ongsiz va o'ylovsiz buvisining betayin qarorlari , asrlar osha davom etip kelayotgan bid'atlarga ishonishi natijasi qurboni bo'ladi. Asar yakunida esa o'z hayotini G'ulomga munosib holatda hal etadi .
Asar voqealari xronikasi Turkiston oʻlkasining XX asr boshidagi ziddiyatli manzaralarini qamrab oladi. Asar syujeti G'ulomjon va Hayothoarning o'rtasidagi sof muhabbat tuyg'usini ifodalabgina qolmay, o'rta asr boshlaridagi xalqning boshiga tushgan og'ir taqdiri ham ifodalaydi .Oqpodshoning zulmi yanada ortgan mahalliy boylar va mutasib diniy arkonlarning zulmidan ezilgan farzandlari och va yupun qishloq dehqonlarining ayanchli kechmishi haqida bayon eetiladi. Xalq kuchini zulukday so'rishi xudbinlik va ochko'zlik oqibatida xiralashgan nihohlarning fojieaviy taqdiri aniq bayon etiladi.
Turkistonda jadidchilik harakatining keng yoyilishi, jadid maktablarining oʻlka boʻylab turli shaharlarda ochilishi ham aynan roman voqealari sodir boʻlgan XIX asr oxiri – XX asr boshlariga to’g’ri keladi.
Romanda jadidchilik harakati vakillarining qanday qiyinchilik bilan oʻz gʻoyalarini targʻib etganliklari, nafaqat mustamlakachi hukumat, balki mahalliy aholi tomonidan ham ularning qarashlari juda iliqlik bilan kutib olinmaganligi tasvirlangan misollar uchraydi.
Asardagi ahloqiy kategoryalarga to'xtaladigan bo'lsak. Asarda qahramonlarning bir-biriga nisbatan xurmati va ota-onaga o’zero hurmati, adishasi ,e'zozi alohida ahamiyatga ega.
Naqadar andishali ekanligi ifodalab beriladi.
Asardagi G'ulomjoning g'azalxonlikka she'riyatga bo'lgan muhabbati . O'sha davrlarda insonlarning qo'shiqchilik, sheriyatga oshnoligi.
Har safari yig'ilish va tadbirlarda kurashning amalga oshirilishini kuzatishimiz mumkin.
Asarning o'qir ekanman insoniyatning johilliktan uzoq bo'ljb ilimga intilishi lozimligi .
Muhabbat deya atalmish sof tuyg'ularning qadrlanishi lozimligini . Ozozdlik, hurriyatga intilish kerakligi va o'z haq-huquqingizni hech qachon poymol qilmaslik lozimligi haqidagi tushunchalarga ega bo'ldim.
To'g'ri asar qisman fojeyaviy tarzda yakunlandi. Ammo asardagi bazi qahramonlarning ayanchli va uqubatli hayot tarzini yozuvchi ajoib tarzda ifodalab beradi. Katta davr amaldorlarining oddiy xalqqa o'tkazgan tayziqi. Faqat yaxshi kunlarni kutib .Bir burda non uchun jonini berishga tayyor och Insonlar nafaqat och insonlar .Kuning zorg'a kechirayotgan dehqonlar Kunlar mobaynida ochlik azobini tortayotgan murg'ak bolalar hayoti barchasi ushbu asarda mujassamdir .
Arzimagan necha zamonlar o'tgan bo'lsa ham bid'adlarga amal qilib kelayotgan buvining qoracha va xo'jalarning hech qachon oila qurishlariga yo’l qo'ymay ikki jnsoning: suluvlar kabi go'zal nabirasi
Hayotxon va G'ulomjoning ayriliqlariga sabab bo'lib qolish holati bid’adlarga har doim ham ishknavermaslik kerakligini isbotlab ifodalab beradi
Asarda Oqposhho amaldorlarining oddiy xalq ustidan amalga oshirgan og'ir siyosati.
Notog'ri olib borilgan siyosat natijasida xalqning azob uqubatlarining ortishi natijada Oktabr voqealarining sodir bo'lishi Barcha barchasi ushbu asarda mujassamdir
Diniy amaldorlarining , mingboshining olib borgan tayziqlari xalqdan talab qilingan nojo'ya pullaar pasta ishi hamma hammasi xalqning oyoqqa turishiga asosiy sabablardan bir bo'ldi desak mubolag'a bo'lmaydi .
Ushbu asarni har bir o’quvchi va o'qituvchilarga tafsiya raman asar ajoib yozilgan o'ylaymanki asarni to'g'ri shaklda tahlil qilib bera oldim .
Do'stlaringiz bilan baham: |
