Tangrichilik

Moniylik  — 3-asrda Eronda^[2] vujudga kelgan din. Asoschisi Moniy.^[3][4] Moniylik koinotda nur bilan zulmat, ruhiy asos bilan moddiy asos, yaxshilik bilan yomonlik oʻrtasidagi oʻzaro kurashni eʼtirof etishga asoslanadi. Hyp, ruhiy asos, yaxshilik olamida xudo, ikkinchisida — shayton (iblis) hukm suradi. Moniylikka koʻra, ikki olam kurashi falokat bilan tugaydi, natijada moddiy asos olami halokatga uchrab, ruh ozodlikka chiqadi. Moniylik taʼlimotiga koʻra, bu dunyo yovuzlik dunyosidir. Inson ikki unsur (ruh — nur farzandi, jism — zulmat farzandi)dan iborat mavjudot boʻlgani uchun zulmat kuchlariga qarshi kurashda nur kuchlariga yordam bera oladi. Moniy samo nuri elchisi hisoblangan. Moniylikda zardushtiylik va xristianlik gʻoyalari mavjud. Moniylik dunyoning koʻp mamlakatlariga, jumladan, Italiyadan to Xitoyga qadar tarqalgan. 8-asrda Uygʻur xonligida hukmron dinga aylangan. Moniylik 8—9-asrlarda islom tarafdorlarining taʼqibiga uchradi. Keyinchalik Yevropa va Osiyoda barham topdi. Xitoyda u 14-asrga kelib taqikdandi.

6. Moniylikning asosiy g’oyasi: borlikning asosiy ikki substanstiya ya’ni birinchisi - yorug’lik, yaxshilik va ruh olami, ikkinchisi zulmat, yovuzlik moddiyat olamining o’zaro kurashuvidan iborat. Birinchi olamda xudo, ikkinchisida shayton, iblis hukmronlik qiladi. Ushbu ikki olam kurashi falokat bilan tugaydi, natijada borliq (materiya) halokatga uchrab ruh ozodlikka chiqadi. Moniylik diniga ko’ra bu duyon yovuzlik dunyosidir.

7. Buxoro yahudiylari, Oʻrta Osiyo yahudiylari (oʻzlarini "isroel", "bane iyeroel", "yahudiy-tojik" deb atashadi) — Oʻrta Osiyonyng turli shaharlarida yashaydigan etnik guruh. Buxoro yahudiylari atamasi birinchi boʻlib 16-asrda paydo boʻlgan. Buxoro yahudiylarining oʻtmishdagi u mumiy soni haqida aniq maʼlumot yoʻq. Ingliz missioneri Volf amir Nasrullaxon hukmronligi davri (1826—60)da Buxoroda 10 ming yahudiy yashaganligini koʻrsatib oʻtgan. Aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, 1926 yilda Oʻzbekistonda 18172, 1989 yilda esa 28369, shu jumladan Buxoroda 4200 Buxoro yahudiylari yashagan. Oʻzbekistonda Buxoro yahudiylari, asosan, Buxoro, Samarqand, Qoʻqon, Xatirchi, Shahrisabz, Andijon, Margʻilon, Toshkent shahri lari da yashaydilar. Buxoro yahudiylari tili yahudiy-tojik tili boʻlib, tojik tilining jan. guruhiga kiradi.

8. . Yahudiylik dunyoda keng tarqalgan monoteistik dinlardan biridir. Eng yirik yahudiy jamoalari Isroilda 5,6 mln., AQSHda 5,6 mln., Kanadada 350 ming, Rossiyada 230 ming, G‘arbiy Yevropa davlatlaridan Fransiyada 310 ming, Germaniyada 230 ming, Buyuk Britaniyada 280 ming, Argentinada 200 ming, Avstraliyada 110 ming, Braziliyada 110 ming kishini tashkil qiladi.

Yahudiylik miloddan avvalgi II ming yillikning oxirlarida Falastinda vujudga kelgan yakkaxudolik g‘oyasini targ‘ib qilgan dindir. Yahudiylik millat dini bo‘lib, faqatgina yahudiy xalqiga xos.