Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

Valyuta  kursiga  ta’sir  etuvchi  omillar.  Valyuta  kursiga 

ta’sir  etuvchi  fundamental  omillarning  4  turini  alohida  ajratib 

ko‘rsatish mumkin. Xususan: 

1.  Iqtisodiy  omillar.  Iqtisodiy  omillarning  asosiylari  sifatida 

mamlakatning  iqtisodiy  rivojlanishi  to‘g‘risidagi  ma’lumotlar(YaIM, 

Sanoatning  o‘sishi,  ishsizlik  va  aholining  mehnat  bilan  bandligi, 

inflyatsiya,  foiz  stavkalar  va  h.k.)ning  o‘zgarishi  (1-jadvalga 

qarang), mamlakatlar markaziy banklari boshliqlarining chiqishlari 

va yig‘ilishidagi qarorlar, valyuta interventsiyasi, moliya bozorining 

valyutadan tashqari boshqa bozorlaridagi o‘zgarishlarni qayd etib 

o‘tish mumkin.  

2.  Siyosiy  omillar.  Siyosiy  omillarning  asosiylari  sifatida 

prezident,  davlat  va  hukumat  boshliqlarini  saylash  jarayoni  va 

uning  natijalari,  ularning  iste’foga  chiqishi,  shuningdek,  markaziy 

banklar  yoki  pul-kredit  siyosati  bilan  shug‘ullanuvchi  davlat 

organlari  rahbar  kadrlar  almashinuvi,  geosiyosiy  to‘qnashuv  va 

inqirozlarni ko‘rsatish mumkin.  

3.  Turli  xabarlar  va  kutishlar.  Global  valyuta  bozorida 

investorlarni  harakatga  keltiruvchi  shunday  ibora  bor,  ya’ni  “turli 

xabarlar, mish-mish gaplar, ovozalar asosida valyutalarni sotib ol 

va  fakt  (dalil,  isbot)larga  asoslangan  holda  ularni  sot”.  Global 

valyuta bozorida oltin qoidaga aylangan ushbu ibora, shuningdek 

boshqa  psixologik  omillar  investorlarning  bozordagi  harakatini 

faollashtirishi yoki susaytirishi mumkin.  

4.  Fors-major  holatlari.  Favqulotda  sodir  bo‘lgan  hodisalar, 

masalan,  suv  toshqini,  zilzila,  yirik  ko‘lamli  yong‘in,  turli  zararli 

epidemiyalarni,  gaz  va  boshqa  zarralarni  ommaviy  tarqalishi, 

kuchli  to‘fon  yoki  dovullar  va  h.k.lar  natijasida  turli  darajadagi 

vayronagarchilikni  yuzaga  kelishi.  Shuningdek,  mamlakatda 

terroristik  hurujlarni,  hujum  va  harakatlari  sodir  etilishi  ham 

valyuta kurslari o‘zgarishiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.  

707 

ishlab  chiqarishning  rentabelligini  va  uzluksizligini  ta’minlash 

uchun foydalaniladi.  

–  institutsional  jihatdan  –  bu  banklar,  valyuta  va  fond 

birjalari,  xalqaro  moliya  institutlari,  mintaqaviy  moliya-kredit 

tashkilotlari,  xalqaro  va  mintaqaviy  iqtisodiy  tashkilotlar  va 

birlashmalar majmui bo‘lib ular orqali jahon moliyaviy oqimlarining 

xarakati amalga oshiriladi. 

–  iqtisodiy  munosabat  sifatida  –  bu,  jahon  bozorida  kapital, 

xizmatlar,  tovarlar  xarakati  vaqtida  milliy  mahsulotlarning  qayta 

taqsimlanishi  jarayonida  yuzaga  keluvchi  pul  ko‘rinishidagi 

munosabat. 

Davlatlararo 

va 

transmilliy 

moliya-kredit 

munosabatlarini  o‘z  ichiga  oladi  va  ularda  xorijiy  elementlar 

ishtirokini ifodalaydi. 

Xalqaro moliyaning asosiy funksiyalariga quyidagilar kiradi: 

–  taqsimlash funksiyasi; 

–  nazorat funksiyasi; 

–  takror  ishlab  chiqarish  jarayoniga  moliya  yordamida 

xalqaro valyuta-kredit va moliya tashkilotlarining aralashuvi bilan 

bog‘liq tartibga solish funksiyasi; 

–  barqarorlashtirish  funksiyasi.  Mazkur  funksiya  jahon 

xo‘jaligi  tizimida  iqtisodiy  va  ijtimoiy  munosabatlar  uchun 

barqaror sharoitni yaratishda namoyon bo‘ladi.  

Xalqaro 

moliya  munosabatlari  shakllanishi  va 

rivoj-

lanishining asosiy omillari quyidagilardan iborat: 

1.  Jahon  bozorlarining  vujudga  kelishi,  ayniqsa  tovar 

bozorlari. 

2.  Xalqaro mehnat taqsimoti. 

3.  Iqtisodiy 

aloqalarning 

baynalminallashuvi 

va 

globallashuvi. 

4.  Iqtisodiy  va  ijtimoiy  sohalarda  integratsiya  jarayonlarining 

kuchayishi. 

5. Ilmiy-texnika taraqqiyoti; 

6. Xalqaro  moliya  munosabatlarining  ko‘p  tomonlama 

tartibga solish tizimini takomillashtirilishi; 

7. Jahon  iqtisodiyotida  global  muammolarning  keskin-

lashuvi. 

Xalqaro moliya jahon  xo‘jaligining aniqlovchi tizimlaridan biri 

hisoblanib,  milliy  va  jahon  iqtisodiyotiga  aniqlovchi  ta’sir 

ko‘rsatadi. 

---

708