Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

Bahs-munozara yoki nazorat uchun savollar 

 

•  Moliyaviy boshqaruv deb nimaga aytiladi? 

•  Qanday  vazifalarni  (muammolarni)  bajarish  (yechish) 

moliyaviy boshqaruvning zimmasiga yuklatilgan? 

•  Moliyaviy  boshqaruvning  obyekti  sifatida  nimalar  maydonga 

chiqadi? 

•  Moliyaviy boshqaruvning subyektlarini aytib bering. 

•  Moliyaviy boshqaruvning maqsadi nimalardan iborat? 

•  Moliyaviy  boshqaruvning  asosiy  metodologik  prinsiplari 

nimalardan iborat? 

•  Moliyaviy  boshqaruvning  konkret  metodlari  va  shakllari 

tarkibini aytib bering. 

•  Moliyaviy boshqaruv tizimi o‘z ichiga nimalarni oladi? 

•  Umumdavlat  miqyosida  moliyaviy  boshqaruv  tizimi  qanday 

boshqaruv organlaridan tashkil topishi mumkin? 

•  Moliyaviy  boshqaruv  organi  sifatida  mamlakat  Prezidenti 

qanday huquqlarga ega? 

•  Moliyaviy  boshqaruvga  oid  Oliy  Majlis  palatalari  qanday 

vakolatlarga ega? 

•  Vazirlar  Mahkamasining  moliyaviy  boshqaruvga  tegishli 

qanday vakolatlari mavjud? 

•  Davlat  moliyaviy  nazorat  organi  sifatida  Hisob  palatasi 

moliyaviy boshqaruvga oid qanday vazifalarni bajaradi? 

•  Moliyaviy  boshqaruvga  daxldor  Moliya  vazirligining  asosiy 

vazifalari nimalardan iborat? 

•  Hozirgi  paytda  Moliya  vazirligining  Markaziy  apparatida 

qanday departamentlar bo‘lishi mumkin? 

125 

hajmining  oshganligini  ifodalaydi.  Shularga  muvofiq  ravishda, 

aholi  pul  daromadlari  va  xarajatlari  balansi  naqd  pulli  pul 

aylanmasi,  chakana  tovar  aylanmasi,  soliq  tushumlari,  kredit 

resurslarini  rejalashtirish  uchun  muhim  rol  o‘ynaydi.  Bu  balans 

Moliya  vazirligi,  Markaziy  bank  va  moliyaviy  tizimning  boshqa 

organlari ishtirokida Iqtisodiyot vazirligi tomonidan ishlab chiqiladi. 

Ma’lum bir muddatni qamrab olishiga qarab, moliyaviy rejalar 

quyida ikki guruhga bo‘linishi mumkin: 

•  uzoq muddatli moliyaviy rejalar; 

•  qisqa muddatli moliyaviy rejalar. 

Uzoq  va  qisqa  muddatli  moliyaviy  rejalar  bir-birlaridan 

nafaqat 

o‘zining 

qamrab 

olish 

gorizonti 

bo‘yicha, 

balki 

rejalashtirish  maqsadlariga  ko‘ra  ham  farqlanadi.  Agar  uzoq 

muddatli  moliyaviy  rejalarning  (rejalashtirishning)  bosh  maqsadi 

moliyaviy  barqarorlik  nuqtayi  nazaridan  firma  kengayishining  yo‘l 

qo‘yilishi  mumkin  bo‘lgan  sur’atlarini  aniqlash  bo‘lsa,  qisqa 

muddatli  moliyaviy  rejalarning  (rejalashtirishning)  bosh  maqsadi 

firmaning to‘lovga doimiy qobilligini ta’minlashdan iboratdir. 

Alohida  olingan  xo‘jalik  yurituvchi  subyektlarning  moliyaviy 

rejasi  unga  tegishli  bo‘lgan  biznes-rejaning  tarkibiy  qismi 

hisoblanadi.  Unda  marketing,  operativ  faoliyat,  mulkka  egalik 

huquqi  va  korxona  faoliyat  ko‘rsatishining  boshqa  yo‘nalishlari 

qiymat ko‘rsatkichlarida ifodalanadi. Moliyaviy reja korxona butun 

faoliyatini  moliyaviy  jihatdan  ta’minlashning  vositasi  sifatida 

maydonga  chiqadi  va  bir  vaqtning  o‘zida,  shu  faoliyatning 

moliyaviy  natijalarini  xarakterlaydi.  Biznes  rejaning  tarkibida 

moliyaviy reja quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha ishlab chiqiladi: 

•  bozorlarni  va  ko‘zda  tutilayotgan  sotuvlar  hajmini 

o‘zlashtirishning loyihaviy ko‘rsatkichlarini ishlab chiqish; 

•  tannarxning  turli  ko‘rinishlarini  (to‘liq,  ishlab  chiqarish,  to‘g‘ri 

va  boshqalar)  hisob-kitob  qilish.  Bu  yerda  marketing  tadqiqotlari, 

reklama, bozorlarni o‘zlashtirish xarajatlarini hisobga olish muhim 

ahamiyat kasb etadi; 

•  pul mablag‘larining yillik oqimini loyihalashtirish va moliyaviy 

natijalarni  aniqlash.  Bu  tushumlarning  kelib  tushishi,  debitorlik  va 

kreditorlik 

qarzlarining 

o‘zgarishi, 

moliya 

to‘lovlarini 

optimallashtirish  va  boshqalar  bo‘yicha  dinamikalarning  bashorat 

qilinishini  taqozo  etadi.  Shu  yerning  o‘zida  foydaga  oid  hisob-

kitoblar korxonaning joriy istiqboldagi salohiyati bilan, shuningdek, 

---

124 

 Bu  moliyaviy  rejalar  (hujjatlar)  Moliya  vazirligi  va  moliyaviy 

tizimning  boshqa  bo‘linmalari  faol  ishtirokida  Iqtisodiyot  vazirligi 

tomonidan  ishlab  chiqiladi.  Balansda  byudjet  fondi,  byudjetdan 

tashqari  maxsus  fondlar,  sug‘urta  fondi,  kredit  fondi,  korxona  va 

tashkilotlarning  pul  fondlari  va,  nihoyat,  fuqarolarning  pul 

mablag‘lari tarkibida rejalashtirilayotgan resurslarning shakllanishi 

va  ulardan  foydalanish  aks  ettiriladi.  Moliyaviy  rejalashtirishning 

balans  metodi  mamlakat,  uning  ma’muriy-hududiy  tuzilmalari  va 

mahalliy ma’muriyatlari masshtabida moliyaviy resurslar defitsitini 

aniqlashga,  barcha  xo‘jalik  yurituvchi  subyektlar  o‘rtasida 

mablag‘larni samarali va asosli qayta taqsimlashga imkon beradi. 

Davlatning  yig‘ma  moliyaviy  balansi  (moliyaviy  resurslar  balansi) 

mavjud  barcha  moliyaviy  rejalarni  yagona  tizimga  birlashtiradi. 

Uning  ko‘rsatkichlari  byudjet  va  kredit  rejalarini,  shuningdek, 

boshqa moliyaviy rejalarni tuzishda asos sifatida qabul qilinadi.  

Boshqa  bir  sintetik  balans  –  aholi  daromadlari  va 

xarajatlarining  balansi  –  davlatning  yig‘ma  moliyaviy  balansi 

(moliyaviy  resurslar  balansi)  bilan  bevosita  bog‘langandir.  Unda 

naqd  pulli  va  naqd  pulsiz  shakllardagi  aholi  pul  resurslarining 

harakati o‘z ifodasini topadi. Balansda aks ettirilayotgan aholining 

pul  daromadlari  o‘zining  manbasiga  ko‘ra  quyidagi  uch  guruhga 

bo‘linadi: 

•  ish haqi va ish haqiga ustamalar, mukofotlar, safar xarajatlari 

uchun 

mo‘ljallangan 

mablag‘lar, 

yollanma 

ishchilarga 

(xodimlarga)  ish  beruvchi  tomonidan  amalga  oshiriladigan 

ijtimoiy xarakterdagi to‘lanmalar; 

•  tadbirkorlik  faoliyatidan  olingan  daromadlar,  korxonalarning 

foydasiga  sheriklik,  shaxsiy  mulk  bilan  operatsiyalar  va  moliya-

kredit operatsiyalaridan olinadigan daromadlar; 

•  sotsial  transfertlar  –  davlat  pensiyalari,  nafaqalar, 

stipendiyalar va shunga o‘xshashlar. 

Xuddi  shuningdek,  balansda  aks  ettirilayotgan  aholining  pul 

xarajatlari ham quyidagi guruhlardan iborat bo‘ladi: 

•  iste’mol xarajatlari; 

•  soliqlar, boshqa majburiy to‘lovlar va ixtiyoriy badallar; 

•  pul to‘planmalari va jamg‘armalar. 

Moliyaviy 

reja 

hisoblangan 

ushbu 

balans 

aholining 

daromadlari  va  xarajatlari  o‘rtasidagi  proporsiyani  aniqlaydi, 

mehnat  haqi  va  pensiya  ta’minotining  o‘sganligi,  tovarlar  taklifi 

117 

•  Moliyaviy boshqaruvga bevosita daxldor bo‘lgan G‘aznachilik 

tizimining asosiy vazifalari tarkibiga nimalar kiradi? 

•  Moliyaviy  boshqaruvga  oid  Davlat  soliq  qo‘mitasi  va  uning 

quyi organlari qanday vazifalarni bajaradi? 

•  Davlat  bojxona  qo‘mitasi  va  uning  tegishli  organlariga 

moliyaviy boshqaruvga nisbatan qanday vazifalar yuklatilgan? 

•  Moliyaviy oqim deb nimaga aytiladi? 

•  Moliyaviy oqimlarning hajmi nimalarga bog‘liq? 

•  Moliyaviy oqimlarning qanday shakllari mavjud? 

•  Moliyaviy  oqimlarni  boshqarishning  funksiyalari  nimalardan 

iborat? 

•  Moliyaviy  oqimning  samaradorligini  qanday  aniqlash 

mumkin? 

•  Ijobiy va salbiy moliyaviy oqimlarni tushuntirib bering. 

•  Sof moliyaviy oqim deganda nima tushuniladi? 

•  Makrodarajada  moliyaviy  ahvolni  xarakterlaydigan  qanday 

ko‘rsatkichlar mavjud? 

•  Korxonalar  uchun  to‘lovga  qobillik  koeffitsiyenti  qanday 

aniqlanadi? 

•  Moliyaviy  oqimlar  byudjeti  (balansi)  deyilganda  nima 

tushuniladi? 

•  Qachon korxona to‘lovga qobil yoki qobil emas hisoblanadi? 

•  Moliyaviy oqimlar byudjeti (balansi) nimaga asoslanadi? 

---

118