Talipov bobir alisherovich hududlar iqtisodiy salohiyatini oshirish orqali mahalliy budjetlar daromad bazasini mustahkamlash

2.3. Mahalliy byudjetlar daromad bazasini mustahkamlash siyosatining 

ulardagi subventsiya darajasini  qisqartirishga ta’sirining tahlili. 

Byudjet  siyosatining  ustuvor  yo‘nalishlaridan  biri-mahalliy  byudjetlarning 

moliyaviy  mustaqilligini  ta‘minlash  va  ularning  moliyaviy    imkoniyatlarini 

oshirish 

hisoblanadi. 

Hozirgi 

sharoitda 

mahalliy  o‘z-o‘zini  boshqarish 

organlarining  joylardagi  ijtimoiy-  iqtisodiy  islohotlarni  amalga  oshirishdagi 

mas‘uliyatini  oshirish  muammosi  kun  tartibidagi  dolzarb  muammolardan  biri 

bo‘lib,  mazkur  muammolarni  hal  qilishning  asosiy  omillaridan  biri  hisoblanadi. 

Shuningdek,  ularning  barqaror  daromad  manbai  bilan  ta‘minlash  mahalliy 

byudjetlar  ijrosi  samaradorligiga  ta‘sir etuvchi  omillardan  biri hisbanadi.  

Yuqoridagi 

paragraflarinmizda 

ko‘rib 

o‘tganimizdek 

mahalliy 

byudjetlarning  daromadlari  tarkbida  tartibga  soluvchi  daromadlar  mavjud  bo‘lib, 

ularning  qatorida  moliyaviy  tenglashtirish  siyosati  bo‘yicha  kelib  tushuvchi 

daromadlarning  ulushi  yuqori  bo‘lmoqda.  Moliyaviy  tenglashtirish  siyosati 

bo‘yicha  kelib  tushuvchi  daromadlar  tarkibida  dotatsiyalarlaring  ulushi  yil  sayin 

qisqarib  bordi.  Har  bir  yuqori  byudjetdan  quyi  byudjetlarga  ajratiladigan 

daromadlar  amaldagi  byudjet  qonunchiligiga  ko‘ra  ―byudjetlararo  transfertlar‖- 

deb  nomlanib,  o‘ziga  xos  ravishdagi  funktsional  vazifalarni  bajarib,  ular  hudud 

iqtisodiyotni 

rivojlantirish 

yoki 

hududlar  byudjet  salohiyatidan  oqilona 

foydalanish  jarayoniga  negativ  yoki  pozitiv  ta‘sir  etadi.  Bunday  trasfertlar 

―O‘zbekston  Respublikasi  Byudjet  Kodeksi‖  ning  134-moddasida  quyidagicha 

ifodalangan: 

---

49 

 

«Byudjetlararo  transfertlar  subventsiyalar,  o‘tkazib  beriladigan  daromadlar, 

dotatsiyalar,  byudjet  ssudasi  va  o‘zaro  hisob-kitoblar  bo‘yicha  mablag‘lar 

shaklida  amalga  oshiriladi. 

Byudjetlararo  transfertlarning  hajmlari: 

  joriy  moliya  yilida  turli  darajadagi  byudjetlar  daromadlari  va  xarajatlari 

o‘zgarishiga  sabab bo‘luvchi qonun hujjatlari  qabul qilinganda; 

 

tegishli  barcha  soliqlar  va  boshqa  majburiy  to‘lovlarning  to‘liq 

tushishidan  hamda  byudjetdan  ajratiladigan  mablag‘larning  o‘zlashtirilishidan 

kelib  chiqqan holda aniqlanadi. 

Yuqori  turuvchi  moliya  organi  tashabbusi  bilan  yuqori turuvchi byudjet quyi 

turuvchi  byudjet  oldidagi  byudjetlararo  transfertning  bir  shakli  bo‘yicha 

majburiyatlari  quyi  turuvchi  byudjetning  yuqori  turuvchi  byudjet  oldidagi 

byudjetlararo  transfertning  boshqa  shakli  bo‘yicha  majburiyatlarini  kamaytirish 

evaziga  hisobga olinishi  mumkin»

33

. 

Jahon  amaliyotida  mahalliy  byudjetlarning  moliyaviy  imkoniyatlari  ularning 

absolyut  barqarorligi  orqali  ifodalanadi.  Ular  tomonidan  moliyalashtiriladigan 

xarajatlarni  biriktirilgan  daromadlar(asosan  mahalliy  soliqlar  va  yig‘imlar)  va 

meyoriy  ajratmalar  shaklidagi  tartibga  soluvchi  daromadlar  hisobiga  to‘liq 

moliyalashtirish  imkoniyatlari  tushuniladi.    Buni  quyidagi  formula  asosida  ko‘rib 

o‘tishimiz  mumkin: 

B

x 

  D

b

 + D

t

; 

 

B

x 

– byudjet xarajatlari; 

D

b

- byudjetning  biriktirilgan  daromadlari; 

D

t

- tartibga soluvchi daromadlar; 

Agar,  biriktirilgan  va  tartibga  soluvchi  daromadlar  etishmasa  bunday 

sharoitda  moliyaviy  tenglashtirish  siyosati  bo‘yicha  yuqori  byudjetdan  moliyaviy