Talimiy maqsad

3	Yangi mavzuni tushuntirish
15
4	Darsni mustaxkamlash	10
5	O’quvchilarni baxolash	5
6	Uyga vazifa.	2

Darsning borishi
1.Tashkiliy qism: O’quvchilarni darsga jalb qilish. Salomlashish. Yuqlama qilish. Dunyo yangiliklaridan xabardor qilish.
2. O’tilgan mavzu bayoni: Takrorlash
3.Yangi mavzuning bayoni:

O. Ryomer 1676-yilda birinchi bo'lib yorug'lik tezligini aniqlagan.
Uning qiymati taqriban 215000000 m/s ga teng bo'lib chiqqan.
Hozirda Yer orbitasining diametri 299 200 000 km ekanligi, yorug'lik bu masofani 16 min 37 s da bosib o'tishi ma'lum. Bu holda yorug'lik tezligining 3-10⁸ m/s ga teng bo'lgan aniq qiymati kelib chiqadi.
Garchi yorug'lik tezligining Ryomer aniqlagan qiymati hozirgi zamondagi aniq qiymatidan katta farq qilsa-da, bu natija o'sha davrda juda katta yangilik edi. Ryomer bu bilan, birinchidan, yorug'lik cheklangan tezlikka ega ekanligini tajribada isbotladi. Ikkinchidan, yorug'lik tezligi nihoyatda katta ekanligini aniqladi.
Oradan 173 yil o'tgandan keyin — 1849-yilda fransuz fizigi Fizo tajriba yo'li bilan yorug'lik tezligini aniqroq o'lchash bo'yicha muvaffaqiyatga erishdi. Fizo tajribasi quyidagilardan iborat.
Yorug'lik manbayi £ yo'liga qo'yilgan linza L\ dan o'tgan nurlar yassi shisha plastina P dan qaytib, О nuqtaga yig'iladi. Shu nuqtaga tishli g'ildirak o'rnatilib, nur uning tishlari orasidan o'tkazilgan (71- rasm). G'ildirakdan o'tgan nur linza L₂ yordamida parallel qilib yo'naltirilgan. Parallel nurlar yo'liga juda uzoq masofaga qo'yilgan linza Z₃ nurlarni yassi ko'zgu К ga yig'ib beradi. Ko'zgudan qaytgan nurlar kelgan yo'li bo'yicha g'ildirak tishlari orasidan o'tib, shisha plastina P va linza Ц orqali kuzatuvchi ko'ziga tushadi.
G'ildirak sekinroq aylantirilganda qaytgan nur kuzatuvcliiga tushgan. G'ildi- rakning aylanish tezligi oshirila borilgan. Ma'lum tezlikka erishganda qaytgan nur kuzatuvcliiga tushmay qolgan. Bunga sabab, g'ildirak tishlari orasidan o'tgan nur qaytib kelguncha shu tishlar ma'lum burchakka burilib, nur yo'lini to'sib qo'yadi.
G'ildirakning aylanishi ma'lum со burchak tezlikka erishganda kuzatuvcliiga nur ko'rina boshlagan. G'ildirak shu tezlik bilan aylantirib turilganda, qaytgan nurning ko'rinislii davom etavergan. Bunga sabab, g'ildirakning 1- va 2- tishlari orasidan o'tgan nurlar qaytib kelguncha g'ildirakning 1-tishi o'rnini 2- tishi, 2- tishi o'rnini 3- tishi egallashga ulgurgan. Natijada qaytgan nur 2- va 3- tishlar orasidan o'tgan.
Fizo g'ildirakning aylanish tezligi со ni o'lchab, g'ildirakning radiusi r, tishlari orasidagi yoyning uzunligi s, g'ildirakdan ko'zgugacha bo'lgan masofa l (l=8,6 km) ni bilgan holda yorug'lik tezligi с ni aniqladi.