Ta`lim vazirligi

Qishloq xo‘jaligi melioratsiyasining turlari 
Qishloq xo'jaligi melioratsiyasi deganda ekinlardan yuqori, barqaror hosil 
olish maqsadida tuproqning hosildorligini oshirish va noqulay tabiiy sharoitlarni 
tubdan vaxshilashga yo'naltirilgan texnik, tashkiliy-xo'jalik va ijtimoiy - iqtisodiy 
tadbirlar majmuasi tushuniladi. 
Melioratsiya qishloq xo'jaligi rivojlanishiga faol ta’sir qilib, odam hayoti va 
yashash faoliyalini yaxshilashga yordam beradi. 
Melioratsiya qishloq xo'jaligi uchunkerak bo‘lganyo‘nalishda tuproqning suv 
tartibini o'zgartirib. shu bilan birga uning havo. issiqlik, agrobiologik tartiblariga 
ta’sir qiladi va tuproqning hosildorligini oshiradi. Ekinlardan vuqori hosil olishga 
yaxshi sharoit yaratadi. 
Tabiatda tuproqning suv va oziqa tartiblari ekinlarga zarur bo'lgan tartiblarida 
kamdan kam mos keladi. Ayrim joylarda namlik yetishmaydi, ayrim joylarda esa 
namlik ortiqcha bo'lib. havo rejimi yetishmaydi. Bunga tabiiy omillar: iqlim. 
tuproq. relef sharoitlari. geologik, gidrogeologik va boshqasharoitlarta'sir 
ko'rsatadi. 
Shimoliy mintaqalarda tuproqda va havodagi oshiqcha namlik ekinlardan 
vuqori hosil olishga imkon bermaydi. Yerlar botqoqlangan bo’lib. bunga sabab 
yog'in miqdori bug'lanishga qaraganda ko'pligidir. .janubiy mintaqalarda esa yog'in 
kam bo'lib bug'lanish kattadir. 
Shuning uchun tuproqda namlik yetishmaydi. Undan tashqari, sizot suvlari 
yer yuzasiga yaqin joylashgan va mincralizatsiyasi yuqori bo'lganligi uchun. 
tuproqlar sho'rlangan. 
Ba’zi mintaqalarda esa suv va shamol eroziyasi qishloq xo‘jaligiga xavfli 
ta'sir ko'rsatadi. shuning uchun bar xil tabiiy sharoitlarga qarab melioratsiya turlari 
ham turlicha bo’ladi. 
Namlik miqdori yuqori bo'lgan mintaqalarda melioratsiyaning vazifasi 
oshiqcha namni yo'qotib. tuproq qatlamida acratsiyani, tuproq haroratini yaxshilab. 
aerob jarayonlarni va organik moddalar mineralizatsiyasini yaxshilashga 
yo’naltirilgan, ya'ni botqoqlami quritish va undan saqlash vazifalarini bajaradi. 
Namlik yetishmagan sharoitlarda esa meliorativ tadbirlar tuproq namligini 
sun’iy oshirishga, to'gdilashga, bugdanish va tuproq haroratini kamaytirishga, 
mikroiqlimini yaxshilashga qaratiladi.llndan tashqari melioratsiya vazifalariga ye 
mi begona o'simlik va daraxtlardan, toshdan, to’nkalardan tozalash, yersathini 

---

tekislash, sho'rlangan tuproqlarni sho’rsizlantirish maqsadida ohaklashtirish, 
gipslashtirish va boshqalar kiradi. Shoddangan va sho'rlanishi mumkin bo’lgan 
tuproqlaming sho'rini yuvish va erozivaga qarshi kurashish vazifalari ham 
melioratsiya vazifalarini tashkil qiladi. 
Melioratsiya - lotincha so'z bodib, ’‘yaxshilash" ma'nosini heradi. Qishloq 
xo'jaligi melioratsiyasi- bu qishloq xo‘jaligi ekinlarining tabiiy sharoitini tubdan 
yaxshilash bilan shug’ullanuvchi fan hisoblanadi. 
Qishloq xo’jaligi melioratsiyasi asosan tuproqning suv tartibini yaxshilash 
bilan shug'ullanib. lining suv tartibi bilan bog'liq bo’lgan havo, issiqlik va 
oziqlanish tartiblarini yaxshilaydi va o’simlik o’sishi-rivojlanishi uchun maqbul 
sharoitni yaratadi. 
Bundan tashqari melioratsiya, meliorativ holati yaxshilanayotgan yerlarning 
mikroiqlimini yaxshilaydi, yer yuzasini tekislaydi. tuproq tarkibidagi tuzlarni 
kamaytiradi va hokazo. 
Meliorativ ishlarning agrotexnik ishlardan farqi, o'tkazilgan har bir ishning 
samarasi ko'p yillar davomida saqlanadi. Misoluchun: qurilgan suglorish yoki zax 
gochirishtizimlari, kanallar va zovurlarni vaqtida ta'mirlab, ishchi holatda ushlab 
turilsa,ular uzoq vaqtgacha o'zlarining meliorativ holatini yaxshi saqlashadi. 
Agrotexnik ishlar: yerni haydash, kultivatsiya qilish, o'g'it berish va 
boshqalarning samarasi ko’pincha faqat bir yillikdir. 
Lekin chuqur qilib yer haydash (glubokoe rbixlenie): bir marta ko‘p miqdorda 
o’g'it berishlar - meliorativ ishlar bodib. Ulardan olinadigan samara uzoq vaqt 
davom etadi. 
Qishloq xo‘jaligi melioratsiyasi turlari. Qishloq xo‘jaligi melioratsiyasi 
nimaga belgilanganiga va ularni qanday amalga oshirish mumkinligiga ko‘ra 
turlarga bo'linadi: 
Belgilanganligiga ko'ra - sug'orish, zax qochirish, chuchuklashtirish va 
eroziyaga qarshi melioratsiyaga bo'linadi. 
Sug'orish melioratsiyasining vazifasi tuproq namligini sun'iv oshirish yo‘li 
bilan uning hosildorligini ko'paytirishdir. 
Zax gochirish melioratsiyasi esa - tuproqdagi ortiqcha namlikni qochirib. 
uning havo, issiqlik va oziqlanish tartibini yaxshilashdir; 

---

Chuchuklashtirish melioratsiyasi - tuproqdagi ortiqcha tuzlarni ketkazib, 
ekinlar rivoji uchun qulav sharoit yaratib berishdir; 
Eroziyaga qarshi melioratsiya - tuproqning yemirilishi va yuvilishining oldini 
olish. 
Yuqoridagi melioratsiya turlarini amalga oshirish bo'yicha qishloq xo'jaligi 
melioratsiyasi quyidagilarga bo'linadi: 
1. Gidrotexnik melioratsiya 
2. Agrotexnik melioratsiya 
3. O'rmon melioratsiya 
4. Kimyoviy melioratsiya 
5. Madaniy-texnik melioratsiya. 
Gidrotexnik melioratsiya. Bu maxsus qurilgan gidrotexnikinshootlar - 
(to'g'on. kanal, suv olish inshootlari va boshqalar)yordamida tuproqni sug'orish, 
zahini qochirish, tuz rejiminiyaxshilash va har qanday emirilish, yuvilishlardan 
saqlash jarayonlari bajariladi. 
Agrotexnik melioratsiya, Bu agrotexnik usullar bilan o‘simliklar uchun 
maqbul sharoit yaratish maqsadida tuproqning tabiiv sharoitini yaxshilashdir.
Bularga: maxsus meliorativ yerhaydashlar, tuproqning havo tartibini 
yaxshilashda naychalarhosil qilish. katta miqdorda bir marotaba o’g’it berish va 
boshqaagrotexnik 
ishlar 
kiradi. 
Ularning 
asosiy 
farqi 
(agrotexnikadan)shuki,ularko‘pyillardavomidao'ziningsamarasiniyo'qolmaydi. 
О 'rmon melioratsiyasi. Tuproqni suv va shamol eroziyasidan saqlash uchun 
daraxtlar ekish. ular yordamida dalalarda qulay mikroiqlim yaratish. shamol tezligi 
kamaytirish, daraxtlar ildizi yordamida kanallar qirg’oqlarini mustahkamlash va 
boshqalar bu turga kiradi. 
Кimvoviv melioratsiva. Tuproq tarkibiga maxsus kimyoviy moddalar kiritib, 
uning kimyoviy xossaiarini o'zgartirish bilan shug'ullanadi. 
Sho‘rtob yerlarni melioratsiya qilish, ya'ni tuproqga undagi natriy ionini 
chiqarib tashlash qobiliyatiga ega botgan moddalar, misol uchun gips kiritilganda 
uning xossalari yaxshilanadi. Tuproqning kislotaliligini pasaytirish uchun 
ohakqo‘shiladi va hokazo. Bunday moddalar - gips, ohak va boshqalar- kimyoviy 
meliorantlar deb ataladi. 

---

Madaniy-texnik melioratsiva. Bunga tuproq ustki qatlaminishoh-shabbalardan 
tozalash, kichik tepalik va chuqurliklarnitekislash, haydaladigan qatlamdagi tosh 
va boshqa jismlarniyig‘ib olish va h. kiradi. Bu turga yana. tuproqlarga qum 
qo‘shish(qumlash) va qumli tuproqlarga og‘ir tarkibli tuproqlar qo‘shish(loylash) 
va boshqalar ham kiradi.