Таълим вазирлиги

5-§. Экстраординар процесс. 
Зрамизнинг III асри бошларига келиб респубЛиКаййнг Демократик 
белгиларини кўрстиш Мақсадида, шунингдек император ҳокимияти 
судъяларга ишонмай қўйганлиги сабабли ҳуқуқбузувчилар билан ўзлари ёки 
ўзларини амалдорлари орқали курашадиган бўлди. 
Экстраординар жараёнларни император амалдорлари амалга оширарди. 
Император шахсан ўзи ҳар қандай ишни ўзи кўриши ёки ўз амалдорларидан 
бирига топшириши мумкин эди. 
Айниқса, бу жараёнда магистратнинг ўрни беқиёс бўлган. У ишни 
бошидан охиригача, яъни ишни судга ўтказмасдан ҳам ҳал қилган. 
Жавобгарни судга олиб келиш ҳам давлат органлари орқали амалга 
оширилган. 
Бундай жараёнларни императордан ташқари шахар полицияси бошлиғи, 
магистрат, провинция ҳокими ва муниципиал магистрат томонидан амалга 
оширилган. Даъвогар суД процессига келмаса иш ёпилган ёки аксинча 
жавобгар келмаган тақдирда уни иштирокисиз кўрилган. Тарафлардан фақат 
жавобгаргана судга отвод бера олган. Жараёнда иштирок этувчи тарафлар ва 
адвокатлар қасам ичишган. Ёзма ҳужжатлар ва гувохларни кўрсатмалари 
далил — исбот бўлган, битта гувоҳни гувохлиги инобатга олинмаган. 
Суд қарорлари мазмунан турлича пул қийматини тўлаш, ашёни, мулкни 
қайтариб бериш бирор —бир ҳаракатаи амалга оширишдан иборат бўлган. 
Судъя жабрланувчи талабини камайтириш мумкин эди. Агар судъя ишда 
ноаниқлик бор деган хулосага келса ишни юқори инстанцияга бериши 
мумкин эди. 
Суд қарори даъвогарни талабига кўра давлат ташкилотлари томонидан 
ижро қилинган. Қайтариб берилиши лозим бўлган мулк бўлса, у ҳолда 2 ой 
мобайнида қайтарилиши лозим эди, акс ҳолда мажбурий олиб берилган. 
Белгиланган қийматдаги пулни қайтармаса, жавобгарни мулки рўйхатга 
олиниб қисмларга бўлиб сотилган, мол —мулки бўлмаса жавобгар қамаб 

---

қўйилган. Судни қарори устидан шикоят қилиниши мумкин бўлган, у ёзма 
ёки оғзаки тарзда қарор ўқиб эшиттирилгандан кейин 10 кун ичида 
келтирилиши мумкин бўлган. Шикоят ишни кўриб чиққан судъяга берилган 
ва императорга йўлланган. Шикоят император Кенгашида кўриб чиқилган ва 
унинг хулосаси қатьий бўлган.