Таълим вазирлиги

6-масала. Банк 500 минг сўм миқдордаги кредитни уч чорак муддатга 
оддий фоиз ставкасида берди, фоиз ставкаси биринчи чорак йиллик 40%ни 
ташкил қилди, ҳар бир кейинги чорак эса 10 фоиз пунктга ошиб борди. 
Тўланадиган сумма ва фоизлар миқдорини аниқланг. 
Ечим. (2) формула бўйича: 
сум
S
687500
100
60
25
,
0
100
50
25
,
0
100
40
25
,
0
1
500000















 
Олинган фоизлар миқдори: 
I = 687 500 – 500 000 = 187 500 сўм 
Бир йилдан ортиқ муддатга кредит беришда фоизлар мураккаб йиллик 
ставка бўйича ҳисоблаб чиқилиши мумкин. Бунда тўланадиган кредит 
миқдори 
n
i
P
S
)
100
/
1
(


формуласидан фойдаланган ҳолда аниқланиши 
мумкин. 
7-масала. Банк йиллик 80% мураккаб фоизлар ставкасида беш йил 
муддатга 5 млн сўм миқдорида узоқ муддатли кредит берди. Кредит 
белгиланган муддат якунида фоизлар билан биргаликда бир марталик тўлов 
билан тўланиши лозим. Тўланадиган кредит миқдори ва фоизларни аниқланг. 
Ечим.
n
i
P
S





 


100
1
формуласи бўйича
сум
S
94478400
100
80
1
5000000
5






 


Олинган фоизлар миқдори қуйидагига тенг бўлади: 

---

273 
I = 94 478 400 – 5 000 000 = 89 478 400 сўм 
Кредит учун фоизларни ҳисоблаб чиқишда инфляцияни ҳисобга олиш 
зарур. Инфляция шароитларида кредит беришда фоиз ставкасини қуйидаги 
тарзда аниқлаш мумкин. Агар i оддий фоиз ставкаси билан белгиланадиган 
кредит операцияси реал даромадлилиги берилган бўлса, Р кредит миқдори 
учун инфляцияни ҳисобга олган ҳолда тўланадиган пул миқдори қуйидагига 
тенг бўларди: 





 


100
1
r
r
i
P
S
Инфляция шароитларида бундай сумма эквиваленти қуйидагича 
бўлади: 





 






 







 


100
1
100
1
100
1



r
i
P
S
S
 
Бошқа томондан, Sτ кўрсаткични қуйидаги кўринишда ёзиш мумкин: 





 


100
1


i
P
S
 
бу ерда
i
τ
– кредит муддати учун инфляцияни ҳисобга оладиган оддий фоиз 
ставкаси. 
Иккита охирги ифодани тенглаштириб, қуйидагига эга бўламиз: 





 







 






 

100
1
100
1
100
1


i
P
i
P
r
 
бундан кредит муддатида τ инфляция даражасида i
r
реал кредит 
операцияси самарадорлигини таъминлайдиган фоддий фоиз ставкаси 
қуйидагига тенг бўлади: 
100
/







r
r
i
i
i
(4) 
Бундай ҳисоб-китоблар ўтказишда кўпинча 




r
i
i
тахминий 
ифодасидан фойдаланилади, бундан келиб чиқадики: 




i
i
r
 
Демак, агар кредит i
τ
ставка бўйича – инфляция даражасидан паст 
берилган ёки кредит муддати давомида инфляция даражаси ҳисоб-китоб 
даражасидан баланд бўлиб чиқса, инфляцияни ҳисобга олган ҳолда кредит 

---

274 
операциясининг реал самарадорлиги манфий бўлади (банк ҳақиқатда зарар 
кўради). 
Банк кредит операциялари турларидан бири ломбард кредити 
ҳисобланади. 
Ломбард кредити шуни англатадики, қарз олувчи олинадиган кредитни 
қимматли қоғозлар ёки моддий бойликлар билан таъминлаши лозим. Бунда 
жаҳон амалиёти қабул қилинганидек, ломбард кредити миқдори гаровга 
қўйилган мулк номинал қийматининг 75-80%дан ортиғини ташкил 
қилмаслиги лозим. Агар кредит қимматли қоғозлар билан таъминланган 
бўлса, унинг миқдори ушбу қимматли қоғозлар жорий курс қийматининг 75-
80%идан келиб чиққан ҳолда ҳисобланади. 
Одатда ломбард кредити уч ой муддатга берилади. Бунда қарзни 
тўлашнинг турли вариантлари бўлиши мумкин: қарз олувчи бутун қарзни 
вақтида тўлаши мумкин; қарзни тўлаш муддати кейинги уч ойга 
чўздирилиши мумкин; қарзнинг бир қисмини тўлаши, қолган қсмини эса 
кейинги даврда тўлаши мумкин. Ҳисоб-китобларда бир ойдаги кунлар аниқ 
сони ҳисобга олинади ва бир йилда 360 кун бор деб ҳисобланади. Агар қарз 
олувчи кредитни ўз вақтида тўламаса, у қоидага кўра, кредитор билан тўлов 
кечиктирилган бутун муддат учун оширилган (жарима) фоиз ставкасида 
ҳисоб-китоб қилиши лозим бўлади.