Таълим вазирлиги

Рискларнинг бизнесдаги салбий таъсини қуйдагича ифодалашимиз 
мумкин: 
1. Асосий воситаларга таъсири жами оборотга нисбатан хажмининг 
камийиши (30%); 
2. Сотиладиган махсулот ҳажмига нисбатан камайиши (25%); 
3. дебиторлик ва кредиторлик қарзларининг ўзгариши (21%); 
4. Айланма маблағларнинг камайиши (35%); 
5. Умумий бизнес фаолиятиниг камайиши (42%) ва ҳ.к.
Эслатиб ўтамиз ҳар бир улуш фақатгина берилган категория бўйича 
бутун қуйматнинг бир бўлагидир. Масалан айланма маблағлар 100 % бўлса 
салбий риск оқибатида 35 % зарар кўриши ҳисоб-китобларда аниқланган. 
Корпорациялар молиявий ва консалтинг хизматларини бутун дунё 
давлатлари бўйлаб жисмоний шахслар ва ташкилотлар 400 дан ортиқ 
баъзиларида 17 000 филиаллари орасида қарийб 120 мамлакатларда бизнес 
рискларини баҳолашнинг идоралари ташкил этилган. Хатарларни идора 

---

188 
директори, директорлар институти сўнгги йилларда энг муҳим корпоратив 
рисклар баъзи таҳлиллардан сўнг, сўнгги тадқиқотлардан қуйдагиларни 
хулоса қилишимиз мумкин:
- туғиладиган асосий муҳим механизм орқали аниқланган бошқаришда 
янги структурани ишлаб чиқиш кераклиги; 
- рискни диверсификация қилиш; 
- ваколатли кенгашни бошқаришда мумкин қийинчиликлар эҳтимолини 
назоратда олиб турмоқ;
- катта имкониятнинг йирик йўқотишларни бошдан кечираётганда риск 
портфолиосидан оқилона фойдаланиб суғурталанган риск миқдорини ҳисоб 
китоблардан чиқариб ташлаш кабилар. Бундай ҳоллар сўнгги даврида 
пайдо бўладиган бошқа молиявий инқироз риск бошқарувида директорлар 
кенгаши учун асосий вазифа эканлигини ёки кузатув кенгашида муҳокама 
қилиниши ва рискдан келадиган зарарларнинг олдини олиши учун устувор 
мақсад сифатида белгиланади. Хатарларни бошқаришда директорлар 
кенгаши шунчаки мутахассисларга вакил бўлиши мумкин эмаслиги алоҳида 
аҳамият касб этади. Рискни бошқариш идоралари раҳбарлари ёки ҳатто бош 
директори қарори жуда муҳим аҳамиятга эга. Бундан ташқари, бир қанча 
хатарларни бошқариш жиҳатлари стратегик нуқтаи назардан талаб одатда, 
хавф бошқариш бўлимида амалга оширилмоқда. Умумий муаммо ижро 
этувчи ёки кузатув кенгаши аъзолари учун риск ҳақида холисона ахборот 
этарли 
оқимларининг 
таъминланишида 
муҳим 
муаммоларга 
дуч 
келаётганлигидадир. Бизнес рискларини бошқаришда аввало уларни баҳолаш 
зарур. Бунинг учун бир нечта тамойилларга бўйсунадиган усулдан 
фойдаланамиз. Хусусан, мувозанатлашганлик тамойили. Мулкий мажмуа 
– бу тизим бўлиб, тизимнинг ривожланиши ва мавжуд бўлиши 
қонуниятларидан бири бўлиб унинг элементларининг мувозанатлашганлиги 
ва мутаносиблиги ҳисобланади. Мулкий мажмуанинг қийматини баҳолашда 
мувозанатлашганлик (мутаносиблик) тамойилини ҳисобга олиш зарур, унга 

---

189 
кўра кўчмас мулкдан энг юқори даромадни ишлаб чиқариш омилларининг 
оптимал нисбатларига риоя қилиш орқали олиш мумкин. 
Бозор муҳитининг ҳаракати билан шартланган тамойиллар бозор 
муҳитининг ҳаракати билан тўғридан-тўғри боғлиқдир.