Таълим вазирлиги

3. Пулнинг сотиб олиш қобилияти пасайиши юзасидан ўрнини 
қоплашнинг асосий усуллари. 
Тижорат банклари ўз ихтиёрларида булган активлари ҳисобига янги 
пулларни ҳосил қилишлари, яъни уларни банк кредити сифатида 
мижозларига беришлари мумкин. Тўғри, уларнинг бу фаолиятлари Марказий 
банк томонидан ўрнатилувчи мажбурий заҳира меъёрлари орқали чекланади. 
Яъни, тижорат банки ўзининг жорий харажатларини қоплаши ҳамда 
мижозлар томонидан кредитлар қайтарилмаслиги хавфининг олдини олиш 
мақсадида маълум миқдордаги пул маблағларини заҳира сифатида сақлаши 
лозим. Активларнинг қолган қисми эса муомалага чиқарилиб, у маълум 
муддатдан сўнг яна банкка қайтиши ҳамда, мажбурий заҳира меъёридан 
ортиқча қисми яна муомалага чиқарилиши мумкин. Тўхтовсиз равишда 
такрорланувчи бу жараён пул таклифи мулътипликатори ёки банк 
мулътипликатори дейилади.
Пул таклифи мулътипликатори– бу банкдаги пул депозитлари қушимча 
равишда ўсган ҳажмининг мажбурий заҳиралар қушимча ҳажмига нисбати 
бўлиб, пул маблағларининг бир бирликка купайиши иқтисодиётдаги пул 

---

158 
таклифининг қанчага усишини курсатади. Пулга талаб икки қисмдан иборат 
булиши мумкин: айирбошлаш учун зарур булган пулга булган талаб ҳамда 
активлар сотиб олиш учун зарур булганпулга талаб. Айирбошлаш учун зарур 
булган пулга булган талаб аҳолининг кундалик шахсий эҳтиёжлари, 
корхоналарнинг иш ҳақи тулаш, материал, ёқилғи ва шу кабиларни сотиб 
олиш учун керак булган пулмиқдорини ифодалайди.
Инфляцияга миқдорий баҳо бериш учун иккита тушунчадан 
фойдаланилади: 
– Инфляция даражаси 
– Инфляция индекси
Инфляция даражаси - Ўрганилаётган давр ичида нархлар қанча фоизга 
ўзгарганлигини билдиради, яъни баҳонинг ўсиш суръатини кўрсатади 
Бу эрда: 
Р – Инфляция даражаси
С – сумма (товарнинг давр бошидаги баҳоси) 
– ҳозирги нарх билан олдинги нарх орасидаги фарқ
Инфляция индекси
• Ўрганилаётган давр ичида нархлар нечта мартага ошганлигини 
кўрсатади 
• Агар ўрганилаётган муддат бир нечта даврга (н та давр) бўлиниб, ҳар 
бир даврдаги Инфляция даражаси маълум бўлса
• Агар ўрганилаётган муддат бир ҳил даврга (н та давр) бўлиниб, ҳар 
бир даврдаги Инфляция даражаси бир ҳил бўлса 
S

%
100



S
S
R
нарх
олдинги
нарх
хозирги
I
ёки
r
I



1
)
1
(
*
...
*
)
1
(
*
)
1
(
*
)
1
(
3
2
1
n
r
r
r
r
I





n
n
r
I
)
1
(



---

159 
• Бундан келиб чиқиб, Инфляциянинг умумий даражаси аниқланади