Таълим вазирлиги

4. 
Банкларни 
рисклар 
орқали 
тартибга 
солиш 
(банк 
регуляторлари). 
Банк тизими унинг тертибга солиниш жараёни бизмумча мураккаб 
ҳисобланиб у ҳар қандай ҳолат билан боғлиқ ҳолда ўзгаришлар 
тенденсиясига эга бўлади. Хусусан, банклар бошқарувини тартибга солишда 
қуйдаги 2 категорияларга алоҳида эътибор қаратилиб улар бири иккинчисини 
доим тўлдириб юради. Биринчи категория банк даромади билан боғлиқ 
бўлиб уни даромадлилик категорияси деб атадик. Буларга:
* Мижознинг мавқеи; 
* Тўловга қобиллик;
* Капитал;

---

100 
* Ссуда таъминоти; 
* Иқтисодий конъюнктура ва унинг истиқболлари; 
* Назорат;
* Кредитнинг мақсади; 
* Кредит миқдори; 
* Асосий қарз ва фоиз тўловлари бўйича мажбуриятларни сўндириш; 
* Муддат; 
* Кредит таъминоти; 
* Қарз олувчининг шахси ва унинг мавқеи ҳақида маълумот; 
* Сўралаётган кредит суммасини асослаш; 
* Кредитни сўндириш имконияти; 
* Кредитнинг мақсадга мувофиқлилиги; 
Иккинчиси хавфлилик категорияси бўлиб уни шу билан бирга 
регуляторлик категорияси деб ҳам атадик. 
* Кредит беришдаги риск учун банкка тўланадиган мукофот (фоиз 
ставкаси); 
* Қарз олувчининг мавқеи; 
* Ссуда учун зарур бўлган муомалалар таҳлили; 
* Қарз олувчининг бизнесини баҳолаш; 
* Кредитлашда юзага келиши мумкин бўлган рискларни аниқлаш; 
Банк рискларини тартибга солишда 6C баҳолаш усулидан кенг 
фойдаланилиб. У 6 босқичли ҳисоблаш тизимини ўз ичига олгани учун 
шунақа ном олган. Ҳар бир тизим алоҳида бош ҳарфлар билан номлангани 
учун 6 сони олинган. PARSER баҳолаш таснифи ҳам бош ҳарифлардан 
бошланиб 6 та категориядан иборат бўлади. SWOT усулида ҳам 
юқоридагилари каби бош ҳарифлардан ташкил топган ҳисобланади. 
Юқоридаги рискларни баҳолаш усуллари дунёда кенг тарқалган. COPF ва 
CAMPARI усуллари ҳам бошқаларидан фарқ қилмаган ҳолда бош ҳарифлар 
асосида ташкил топган. Лекин бу икки усул жаҳон иқтисодчи олимлар 
орасида кенг тарқалган деб айтолмаймиз. Шундай бўлса ҳам ҳамма усуллар 

---

101 
бир мақсадга қаратилган банкларда юзага келиши мумкин бўлган рискларни 
олдини олиш.