Ta'lim vazirligi Toshkent Kimyo-texnologiya instituti

2153.125– 1406.25 =746.875
Olingan natijalarni jadval shakliga keltiramiz.

Neytralizatsiya bo‘limining moddiy balansi

Kelish			Sarfi
Ko‘rsatkichlar	kg/soat	%		Ko‘rsatkichlar	kg/soat	%
Ammiak	537.5	11.5		Ammoniyli selitra ( 90%) li eritmasi Sharbat bug‘ Yo‘qotishlar Ammiak Nitrat kislota	3906.25	59.4
Nitrat kislota	1987.5	42.5			746.875	40.1
(100% li)
Kislota bilan	2153.1	46			6.25	0.134
kelayotgan suv
					18.75	0,366
Jami:	4678.1	100		Jami:	4678.1	100

7.Issiqlik balanslar xisobi

Dastlabki ma'lumotlar:

Nitrat kislota konsentratsiyasi(%). 48

Nitrat kislota harorati(⁰ C). 20

Ammiak harorati(⁰C). 70

Neytrallanish jarayoniga berilayotgan komponentlar sarfi,kg/soat: Ammiak 537.5

58% linitratkislota 4140.625

Hosil bo‘lgan ammoniyli selitra: Eritmasining miqdori,(kg/soat)………………………………3906.25

Eritma konsentratsiyasi(%). 64

Bug‘lanayotgan suvmiqdori,(kg/soat) 746.875

Qurilmadagi bosim(MPa). 1,2

Issiqlikning kelishi

Gazsimon ammiak bilan kelayotgan issiqlik miqdori, kJ/soat:

^Q1 ^{= 537.5 · 2,156 · 70= 81119.5}
bu yerda, 2,156 ammiakning 70⁰C haroratdagi issiqlik sig‘imi, kJ/kg grad.

Nitrat kislota bilan kelayotgan issiqlik miqdori, kJ/soat:

^Q2 ^{= 4140.625 · 2,897 ·20 = 239907.8}

bu yerda, 2,6696 - nitrat kislotaning (48% li) 20⁰S haroratdagi issiqlik sig‘imi, kJ/kg · grad Nitrat kislotani 48% gacha suyultirishni hisobga olgan holda ammoniy nitrat hosil bo‘lish issiqligini I egri chiziq bo‘yicha aniqlaymiz. Bu issiqlik 1 kg ammoniy nitrat uchun 1487,1 kJ ga teng. Uning ma’lum qismi ammoniyli selitrasining eritish uchun sarf bo‘ladi. II egri chiziqqa asosan, 64% li eritma hosil bo‘lishida 1 kg ammoniyli selitra uchun 172,5 kJ issiqlik sarf bo‘ladi. U holda, 48% li nitrat kislotadan 64% li ammoniyli selitra eritmasi hosil bo‘lishidagi ajralib chiqayotgan issiqlik miqdori,kJ/soat:

1487,1 – 172,5 = 1314,6

Bir soatda ajraladigan issiqlik miqdori, kJ/soat:

2500 · 1314,6 = 3286500

Kelayotgan issiqlikning umumiy miqdori, kJ/soat:

^Qum ^{=81119.5+239907.8+3286500=3607527.3}
Issiqlik sarfi

Ammoniyli selitra eritmasi bilan chiqib ketayotgan issiqlik miqdori,

kJ/soat:

^Q1 ^{= (}3906.25^{+ 25) · 2,560·t}qayn.

bu yerda, 2,560 – 64% li ammoniyli selitrasining issiqlik sig‘imi, kJ/kg grad;

t_qayn – 64% li selitra eritmasining qaynashharorati.

Ammoniyli selitra eritmasining qaynash haroratini qurilmadagi bosim (1,5 - 1,2) · 10⁵ n/m² uchun aniqlaymiz. Bunday bosimda to‘yingan suv bug‘ining harorati 103⁰C ga teng. Atmosfera bosimida 64% li ammoniyli selitraning qaynash harorati 115.2⁰C ga to‘g‘ri keladi.

Harorat depressiyasi, (⁰C):

Δt = 115.2 – 100 = 15.2⁰C
Shunga asoslangan holda, 64% li ammoniyli selitrasining qaynash haroratini aniqlaymiz, ( ⁰C):

^tqayn ^{= t} to‘yin.bug‘ <sup>+ Δt + ή

t</sup>qayn^{= 103 + 15.2 + 1,03 = 118.7oC}

buyerda, η – harqandaybosimdagiharoratdepressiyasikoeffitsienti, 103^oCharoratda 1,03 gateng.

Ammoniyli selitra eritmasi bilan chiqib ketayotgan issiqlik miqdori, kJ/soat:

^Q1 ^{=3931.25 · 2,56 · 118,7 = 1194596.8}

Eritmadan suv bug‘ini bug‘latish uchun sarflanayotgan issiqlik miqdori, kJ/soat:

^Q2^{= 746.875 ·2682 = 2003118.75}

Atrof – muhitga yo‘qotilayotgan issiqlik miqdori, kJ/soat:

^Qat.mux^{=3607527.3– (1194596.8+ 2003118.75) = 409811.75}

Bu kattalik issiqlik umumiy sarfining 4,3% ni tashkil qilib, amaliy ma'lumotlarga to‘g‘ri keladi.

Olingan natijalarni jadval shakliga keltiramiz.

Neytralizatsiya bo‘limining issiqlik balansi

Kirish			Sarf
Ko‘rsatkichlar	kJ/soat		Ko‘rsatkichlar	kJ/soat
Ammiak	^81119.5	2.25	Ammoniyli selitra	1194596.8	33.1
			eritmasi
Nitrat kislota	^239507.8	6.64
			Sharbat bug‘i	2003118.75	55.5
Neytrallanish			Atrof - muhitga
reaksiyasining umumiy	3286500	91.11	yo‘qotilayotgan	409811.75	11.4
Issiqligi			issiqlik
Jami	3607527.3	100	Jami	3607527.3	100

Asosiy jihozning bayoni
Ammoniyli selitra hosil bo‘lish reaksiyasi asosan NIF (neytralizatsiya jarayoni issiqligidan foydalanish) qurilmasida amalga oshiriladi.

NIF qurilmasi asosan po‘latdan tayyorlangan bo‘lib, kislota va ishqoriy muhitlarda ishlaganligi uchun ham qurilma tarkibiga: nikel, xrom, titan kabi ligerlangan elementlar har xil miqdoriy qismlarda qo‘shib tayyorlangan (03X18N10T).

NIF qurilmasi vertical silindrik ko‘rinishda, ikkita qismdan iborat:

1. 
   Pastki reaksion qism.
   
2. 
   Yuqori seperatsion qism.
   

Quyida nitrat kislotasini va ammiakni bir xil me'yorda taqsimlab beruvchi NIF qurilmasi berilgan.

Qurilmaning ichki qismida reaksion stakan (1) joylashtirilgan. Reaksion stakanining pastki qismida titandan tayyorlangan barbotyorlar joylashtirilgan. Bu barbotyorlar kislota uchun alohida (3), gaz holidagi ammiak uchun alohida qilib joylashtirilgan. Reaksion stakaniga gaz holidagi ammiak 6650 ta teshiklar orqali 30 ÷ 50 m/s tezlikda kiradi. Gaz holidagi ammiakni kirish teshiklarini diametri 3 mm ni tashkil qiladi. Nitrat kislotasi esa 2150 ta teshiklar orqali (teshiklar diametri d = 1,5 mm) 2 ÷ 3 m/s tezlik bilan kiradi.

Reaksion stakanining yuqorigi qismi diffuzor (4) bilan tugaydi. Diffuzor reaksion stakanidan chiqayotgan eritma (ammoniyli selitra, 2 ÷ 4 g/l nitrat kislota, suv) tezligini bir xilda ta'minlash bilan birga, bug‘ suyuqlik aralashmasidagi gidro zarbalarni oldini oladi. Bug‘ suyuqlik aralashmasi uyurma hosil qilgach (5) orqali chiqib ketadi. Qurilmani yuqorigi qismi qalpoqchali tarelkadan va diametri 3600 mm (3,6 m) bo‘lgan yuvgichlardan iborat (OST 26-01-309-71).

Qurilmada 180 ta qalpoqcha bo‘lib, ularning diametri 150 mm, erkin kesim yuzasi esa 1,37 m² ni tashkil qiladi. Qurilmaning 3600 mm diametri maksimal yuklamalarda ham qurilma kesimi bo‘ylab bug‘ tezligini 0,7 m/s dan oshmasligini ta'minlaydi.Qurilmadagi yuvgich konstruksiyasi ikki xil oqimni hosil qilishga imkon beradi:

- yuqoridagi ikkita tarelkaga kondensat sharbat bug‘i berilib, sharbat bug‘ tarkibidan ammoniyli selitra va erkin nitrat kislota tomchilari tutib qolina-di va qurilmadan chiqaribyuboriladi.

-pastki ikkita tarelkaga 20 ÷ 25% li ammoniyli selitra eritmasi beriladi va sharbat bug‘i tarkibidan ammiakni yutib qoladi. Shu bilan birga oz miqdorda bug‘latiladi va doneytralizator qurilmasiga beriladi. Seperatsion qismdan chiqayotgan sharbat bug‘i diametri 2200 mm va erkin kesim yuzasi 97% bo‘lgan (8) setkali ajratkichdan (silkitib tozalagich) chiqarib yuboriladi. Qurilmadagi bosim – 0,12 mPa ni, reaksion stakan qismdagi harorat esa 180⁰C ni tashkilqiladi.



9.Xulosa
Menga kafedra tomonidan “ Kuniga 60 tonna bo‘lgan ammoniyli selitra ishlab chiqarish texnologik hisoblari.” mavzusida kurs ishi bajarish berildi. Men ushbu kurs ishini bajarishda ammoniy nitrat ishlab chiqarishning texnologiyasi, asosiy qurilmalarni tuzilishi va ish prinsipi, xom ashyo va tayyor mahsulot haqidagi ma'lumotlar bilan o‘qish davrida mutaxassislik fanlaridan, tegishli ma'lumotlar bilan tanishdim.

Kurs ishini rejada ko‘rsatilgan bo‘limlar asosida bajardim. Kimyo sanoatining o‘rni, xom ashyo va tayyor mahsulot tavsifi, jarayonning fizik- kimyoviy asoslari, texnologik sxema bayoni, moddiy va issiqlik hisobi, atrof muhitni muhofaza qilish, kabi masalalarga to‘xtalib o‘tdim.

Men ushbu kurs ishini bajarish bilan bir qatorda o‘qish davomida olgan nazariy bilimlarimni mustahkamladim hamda ammoniy nitrat ishlab chiqarish texnologiyasini to‘liq o‘zlashtirdim.

10.Adabiyotlar

1. 
   Shavkat Mirziyoev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz”.Toshkent Uzbekiston2017
   
2. 
   “Mineral o‘g‘itlar texnologiyasi” fanidan o‘quv qo‘llanma Farg‘ona Texnika2007
   
3. 
   Yusupbekov N.R.,Nurmuxamedov X.S.,Ismatullaev P.R.“Kimyo va oziq
   

– ovqat sanoatining jarayon va qurilmalari” fanidan xisoblar va misollar. - Toshkent, Nisim, 1999. – 351 b.

4. 
   Salimov Z. «Kimyoviy texnologiyaning asosiy jarayonlari va qurilmalari». Toshkent. «O‘zbekiston», 1 – tom,1994.
   
5. 
   Ismatov A.A., Otaqo‘ziev T.A. va boshqalar. «Noorganik materiallar kimyoviy texnologiyasi». -Toshkent: «O‘zbekiston»,2002.
   
6. 
   Spravochnik azotchika. 1 – 2 chast. – M.: Ximiya,1986.
   
7. 
   Дыбина И.В. Расчёты потехнологии неорганическихвеществ. - М.: Химия,1967.
   
8. 
   N.Jabborov “Ximiya va atrof muxit”.
   
9. 
   Internet saytlari
   

www.Wikipedia/