Таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Умум ишлаб чиқариш харажатлари деганда барча асосий ва 
ѐрдамчи ишлаб чиқариш цехларини бошқарувига ва ташкил этишга 
тааллуқли 
бўлган, 
шунингдек 
уларга 
хизмат 
кўрсатувчи 
бўлинмаларнинг харажатлари тушунилади. Масалан, таъминот бўлими,
ѐнғинга қарши курашиш бўлими, иситиш бўлими, қўриқлаш бўлими ва 
бошқалар асосий ва ѐрдамчи цехларга турли хизматларни кўрсатади. Бу 
бўлинмаларнинг харажатлари ҳам алоҳида ҳисобга олинади ва ой 
охирида ҳисоб сиѐсатида белгиланган тартибга мувофиқ асосий ва 
ѐрдамчи ишлаб чиқариш харажатларига киритилади.
 Таннархга киритилиш усулига қараб барча ишлаб чиқариш 
харажатлари бевосита ва билвосита харажатларга бўлинади. 
Бевосита харажатлар деганда у ѐки бу ишлаб чиқарилган 
маҳсулотнинг таннархига тўғридан- тўғри олиб бориладиган харажатлар 
тушунилади. Уларга мисол қилиб, масалан, нон ишлаб чиқаришда
тузилган калькуляцияга мувофиқ бевосита сарфланган ун ва бошқа 
материалларнинг харажатларини, бевосита нон ишлаб чиқариш билан 
шуғулланган ишчиларга ҳисобланган иш ҳақи харажатларини, ишлаб 
чиқариш цехининг бевосита бошқа харажатларини келтириш мумкин. 
Билвосита харажатлар деганда корхонанинг бутун ишлаб 
чиқариш фаолиятига тааллуқли бўлган ,лекинда аниқ бир бўлинманинг 
(маҳсулотнинг) таннархига тўғридан-тўғри киритиб бўлмайдиган, 
шунинг учун маълум бир тартибга мувофиқ бўлинмалар (маҳсулотлар)
ўртасида тақсимланадиган харажатлар тушунилади. Аксарият умум 
ишлаб чиқариш харажатлари айнан билвосита харажатлар ҳисобланади, 
улар ишлаб чиқарилган маҳсулотларнинг ҳиссаси, цех ходимлари иш 
ҳақининг ҳиссаси ва бошқа белгиларига қараб мутаносиб тарзда 
тақсимланади.
Ишлаб чиқариш ҳажмига нисбатан ўзгаришига қараб ишлаб 
чиқариш харажатлари ўзгарувчан ва шартли ўзгармас турларга 
бўлинади: 
Ўзгарувчан харажатлар – бу ишлаб чиқариш ҳажмининг ошиши 
ва камайишигага кўра сарфи миқдор жиҳатдан бевосита ўзгариб 
турадиган харажатлар. Масалан, материал сарфи бевосита ишлаб 
чиқарилган тайѐр маҳсулотнинг миқдорига боғлиқ, ишбай ишлайдиган 
ходимга ҳисобланадиган иш ҳақи суммаси эса - унинг ишлаб чиқарган 
маҳсулоти(бажарган иши)нинг миқдорига боғлиқ.

---

Шартли ўзгармас харажатлар – бу ишлаб чиқариш ҳажмининг