Таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

1.6. Маъмурий менежмент тараққиётида мумтоз мактаб намоёндаларининг тутган ўрни

Файолнинг қарашларини ривожлантирган намоёндалар Л.Урвик, Л. Гьюлик, М. Вебер, Д. Муни, А. Черчни қўшиш мумкин. Англиялик тадқиқотчи Линдолл Урвик 40 га якин илмий ишлар муаллифи ҳисобланади. Унинг «Маъмурият элементлари» китоби айниқса диққатга сазовор. У расмий ташкилотларни тузиш тамойилларини ишлаб чикқанлиги билан ҳам машҳурдир:

1. 
   Одамларнинг структурага мос келиши;
   
2. 
   Махсус ва генерал штабларни тузиш;
   
3. 
   Ҳуқуқ ва жавобгарликнинг мувофиқлиги;
   
4. 
   Назорат чегараси;
   
5. 
   Ихтисослашув;
   
6. 
   Аниқлик.
   

Файоль жавобгарликни алоҳида кўриб чиққан бўлса, Урвик уни ваколатга боғлиқ ҳолда ўрганиб келган. У биринчи бор «Назорат диапазони» тушунчасини киритди ва бир кишининг меъерий назорат доираси 5-6 киши бўлиши керак дейди, яъни бир раҳбарнинг самарали бошқаруви бевосита беш-олти кишига таъсир ўтказиш билан чегараланади. Л. Гьюлик маъмурий фаолият элементларини белгилаб берди ва бунда кадрлар билан ишлашга алохида эътибор қаратди.
Маъмурий менежментнинг яна бир намоёндаси немис социологи ва хуқуқшуноси Макс Вебер ҳисобланади. У ўзининг асарларида ташкилотда йўлбошчилик ва бошқарув структурасига алоҳида эътибор қаратган. Вебернинг бюрократик ташкилот тамойиллари маъмурий менежмент ривожланишига катта туртки бўлган. Вебер раҳбарнинг бошқарув услубидан келиб чиқиб ташкилотларни уч турга бўлади:
1.Харизматик ташкилотлар (раҳбар жалб этиш қобилиятига эга);
2.Анъанавий ташкилотлар (раҳбарга сўзсиз бўйсуниш керак);
3.Идеал (бюрократик) ташкилотлар. Бунда бюрократия вертикал иерархияни акс эттириб, маъмурий бошқарув усулларига асосланади. Раҳбар билим, тажриба ва маъмурий кўникмаларга эга бўлиши ҳамда белгиланган тартиб-қоида, меъёрларга қатъий риоя қилиши ва бошқаларнинг ҳам шу тартибга бўйсунишини таъминлаши керак. Натижада ташкилотнинг ҳар бир аъзоси ўз вазифасини аниқ бажариши таъминланади ва ташкилот фаолияти юқори самарадорликка эришади. Инсоният ривожланиш тарихи М.Вебернинг назарий қарашлари амалиётда ўз тасдиғини топмаганлигини кўрсатди. Ҳозирги пайтда “бюрократия” ибораси маъмурий-буйруқбозликнинг салбий ҳолатларига нисбатан қўлланилади.
Ундан ташқари, ўша даврда маъмурий менежмент ривожлантирилишига Ғарб иқтисодчиларидан Черч, Ж. Муни, А.Рейли каби олимлар ҳам катта хисса қўшганлар.