|
5. Xalqaro valuta qonunchiligi nimalarda asoslanadi?
6. 0 ‘zbekiston Respublikasida valuta tizimini rivojlanishi bosqichlarini
ko ‘rsating.
7.
Chet el valutasida kreditlash tartibi nimalardan iborat?
8. Xalqaro hisob-kitoblar va uning Respublika tijorat banklari tomonidan
ishlatiladigan asosiy shakllari nimalarda namoyom b o ‘ladi?
9 .1 . S u g ‘urtaning iqtisodiy mohiyati, uning
zarurligi funksiyalari
Bozor iqtisodiyoti chuqurlashishi bilan sug'urtaning iqtisodiy
tizim d ag i o ‘rni t u b d a n o 'z g a rib , sug‘u r ta k o m p a n iy a la ri b o z o r
sharoitida to'laqonli xo'jalik subyektlariga aylanadi. Sug‘urta ishlab
chiqarish munosabatlarining chambarchas qismi bo'lib nisoblanadi.
Bozor iqtisodityoti sharoitida har xil risklar mavjuddir shu sababli
ularni sug'urtalash kerakligi shartdir.
Sug'urta iqtisodiy tushuncha bo'lib, moliya tizimi bilan bog'liqdir.
Moliya kabi, sug'urta pulning qiymatini o'zgarishi bilan bog'liq, chunki
tegishli pul mablag'larini shakllanishi ham da ularning taqsimlanishi
va qayta taqsimlanishiga t a ’sir ko'rsatadi.
Sug‘urtalashning quyidagi iqtisodiy belgilarini alohida k o ‘rsatish
mumkin:
1. Su g 'u rtalash jara y o n id a pulning qayta taqsim lanishi paydo
bo'ladi, chunki u chiqarishdagi moddiy zararning oldini olish uchun
riskini sug'urtalash zaruriyatidan kelib chiqadi.
2. Sug'urtalash jarayonida pulni qayta taqsimlash munosabatlari
kelib chiqadi, chunki biror bir xo'jalikda vujudga keladigan zarar
oqibatini qoplash uchun boshqa zarar ko'rmagan xo'jaliklardan olingan
sug'urtalash mablag'lari evaziga sug'urtalash olib boriladi.
3. Sug'urta fondida jam g'arilgan mablag'lar o'z mulkini yoki o'z
faoliyatini sug'urtalagan shaxsga qaytib keladi. Sug'urta to'lovlarining
hajmi sug'urta t a ’riflari asosida belgilanadi. Sug'urta to'lov ta'riflari
esa o 'z navbatida ikki qism dan tashkil etiladi: birinchi qism yuz
beradigan salbiy oqibatlarni qoplash uchun mo'ljallangan.
Tkkinchi qismi esa sug'urtani tashkil etgan sug'urta tashkilotining
xarajatlarini qoplashga sarflanadi.
Ishlab chiqarishda risklarni obvektiv va subvektiv omillar t a ’sirida
muvaffaqiyatsizlikka uchragan, ishlab chiqaruvchiga zararli oqibat
yuz berganda bu oqibatni tezroq bartaraf etilishiga, ishlab chiqarishni
to 'x ta b qolm asdan rivojlanishiga imkon beradigan iqtisodiy hamda
hu q u q iy vositalarning samarali turlaridan biri-bu risklarni sug'ur-
talashdir. Ishlab chiqaruvchining m ol-m ulkini intellektual va boshqa
boyliklarining turli qo'shilm agan zarar, voqea-hodisalar yuz berishi
tufayli vujudga kelishi mumkin b o ‘lgan zarar oqibatining oldi olinishidir.
Sug‘urta, ya’ni tabiiy yoki ijtimoiy sabablarga ko‘ra shaxsninig
liayoti, sog'ligi yoki mol-mulkiga zarar yetish ehtimolini old ind an
tutish, ana shunday zararli oqibat yuz berganida jabr qurgan tom o n g a
zarar o ‘rnini sug'urtalovchi mab!ag‘lari hisobiga t o ‘liq yoki qism an
qoplab berish yc'li bilan sug'urta hodisasining salbiy oqibatlari t a ’sirini
kamaytirishga qaratilgan faoliyati sug'urtalash deb ataladi.
Shaxsiy sug‘urta inson hayotiga, m e h n a t qobiliyatiga va sog‘ligiga
zarar yetkanda turli risklardagi himoya qilish shakli bo‘lib hisoblanadi.
Shaxsiy sug'urta shartnomasi fuqarolik-huquqiy bitim bo'lib, sug‘urta
to'lovlarini undirib oüsh, sug‘urta hodisasi yuz berganda vetkazilgan
zararni qoplash yoki sug'urta toMovmi qaytarish majburiyatini o ‘z
zimmasif,a oladi.
Shaxsiy sug'urta shartnomalari majburiy va ixtiyoriy, uzoq va qisqa
m uddatga m o'ljallangan bo'lishi m u m k in . H a r bir sug'urtaga turi
bo'yicha shartnom a tuziladi.Shaxsiy sug'urtalash quyidagi turlardan
tashkil topadi:
a) hayotni sug'urtalash va baxtsiz hodisalardan sug'urtalash;
b) nikohni va boshqa tug'ilinishni sug'urtalash;
d) bolalar hayotini sug'urtalash;
e) guruh baxtsiz hodisalardan sug'urtalash;
f) g u m h kasalliklardan sug'urtalash va hokozo.
Sug'urtalash avvalo su g 'u rta s h a rtn o m a s i tuzish bilan b o s h -
lanadi. S u g 'u rta sh artnom asi tuzish u c h u n quyidagi hujjatlar talab
qilinadi: shaxsiy ariza, arizada s u g 'u rta turi, q o 's h im c h a kafolatlar,
su g 'u rta sum m asi, sug'u rta m u k o fo tla rin i t o 'la b turish m u d d a tla ri
ko'rsatiladi.
Sug'urtalashni amalga oshirish o'ziga xos m uhim m unosabatlarni
keltirib chiqadi.
Ushbu munosabatlar sug'urtalash jarayonida ishtirok etuvchilarning
h a r xi! su g 'u rta m a n fa a tla ri bilan b o g 'l iq d i r . B u n d a n ta s h q a r i,
sug'urtalash jarayonida vujudga keladigan m unosabatlar har xil s u g 'u r
talash obyektlari, sug'urtalash turlari va boshqa omillar bilan bog'liqdir.
Shu munosabat bilan sug'urtalashda qo'llaniladigan barcha iboralarni
to 'g 'ri tushunish va talqin qilish katta aham iyatga egadir. S hu nd an
kelib chiqib, bizning ükrim izcha quyidagi m u h im iboralarga t a ’rif
berilsa, maqsadga muvofiq b o 'Iu r edi deb o'ylaymiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |
