Opsionning ichki qiymati — bu opsion
egasiga opsion shartnomasi
amalga oshganda oladigan darom adidir. U ning miqdori esa bazis
aktivining jo riy bahosi va opsion amalga oshgandagi ijro bahosi
o'rtasidagi farqdan iborat.
Opsionning tashqi qiymati — opsionning ichki qiymati va mukofot
o 'rta sid a g i farqdan iborat b o 'lib , uning m iqdori s h a rtn o m a n in g
muddatliligi, kursning barqarorligi va foiz stavkalarining dinamikasiga
to 'g 'rid a n -to 'g 'ri bog'liq.
Opsion b o ‘yicha bazis aktivi quyidagi m a’lumotlarni o'zida aks
ettirishi lozim:
— qimmatli qog‘ozning turi (tip, kategoriya);
— qimmatli qog'ozlam ing nominali (qiymati);
— har bir dona qimmatli qog‘oz uchun baho;
— qimmatli qog'o zlam ing soni;
— qimmatli qog'o zlam ing emitenti;
— um um iy qiymati;
— qimmatli qog'ozlam ing turiga qarab boshqa qo'shim cha m a ’lu-
m otlar talab etiladi.
Shuni t a ’kidlash lozimki, opsion shartnomalari asosida qimmatli
qo g'o zlam in g kursini ko'tarilishi yoki uning aksi, pasayishi hisobiga
darom ad olishligi uchun opsion bo'yicha «chayqovchilik» manfaati
yotadi.
Endi «sotib olish»ning amalga oshirish mexanizmi ko'rib chiqiladi.
U shbu shartnomaga asosan opsion egasi uning sotuvchisidan m a ’lum
miqdordagi qimmatli qog'ozlarni m a ’lum muddatdan keyin kelishilgan
bahoda sotib olish huquqini sotib oladi. Opsionning sotuvchisi esa
shartnom ada ko'rsatilgan qimmatli qog'ozlarni mukofot evaziga opsion
egasi ko'rsatmasiga asosan kelishilgan bahoda sotish majburiyatini
oladi.
Masalan, «RIAAAL XJ» aksiyalarining opsion operatsiyasidagi joriy
kursi 1000 so'm . Opsion egasi bunday aksiyalarining 1 lotini (100
d ona aksiya) sotib oldi deylik. Opsion shartnomasiga asosan uning
egasi m a ’lum m uddatdan keyin ushbu lotni, y a ’ni har bir aksiyani
1100 so 'm d a n sotib oladi. Shartnom aga asosan uning egasi sotuvchiga
har bir aksiya uchun 20 so 'm d a n mukofot to'laydi. Opsion kontra-
gentlari «RIAAAL XJ» ning aksiyalarining kursiga mutlaqo teskari
m anfaatda bo'ladi. Opsion egasi aksiya kursi ko'tarilishi tarafdori,
uning hisobi bo'yicha «RIAAAL XJ» aksiyasining kursi kelajakda 1200
so 'm n i tashkil etsa, u o 'z huquqini amalga oshiradi
va har bir aksiyadan
1. Opsionning turi — «sotib olish» uchu n («s») yoki «sotish u c h u n
opsion («r»)
2. O p sio nn in g klassi opsion shartnom asidagi bazis aktividagi
qimmatli qog‘ozlar turi.
3. Opsion lotidagi h ar bir qimmatli qog‘ozga mukofot miqdori.
Masalan, a n ’anaviy opsion kotirovkasi quyidagicha ifodalanadi:
6 M M B O ST 45 Cal 1
bunda
6 — opsion asosida yotuvchi 100 aksiyadan iborat shartnom alar
soni;
M M B — aksiyadorlik jamiyatining qisqartirilgan nomlanishi;
OST — opsion shartnomasining tugash muddati;
45 — opsionni amalga oshirish bahosi;
Cal — opsion turi (bunda «Cali» «sotib olish uchun opsion»);
1 — «opsionda ko‘zda tutilgan mukofot».
Yuqoridagi kotirovkaga asosan, ushbu opsion egasi M M B aksiya
dorlik jam iyatining 600 dona (6x100) aksiyasini 45 A Q SH dollari
bahosida oktabr oyida sotib olish huquqini oigan va buning uch u n
600 AQSH dollari m iqdorida (1x6x100) mukofot pulini t o ‘lagan.
0 ‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonunchiligiga asosan «so
tib olish u c h u n opsion» va «sotish uchun» opsionlarning bazis aktivlari
emitentlarining a w a l m uomalaga chiqargan o ‘zlik qimmatli q og‘ozlari
va aw al m uom alaga chiqargan uchinchi shaxsning qimmatli qog‘ozlari
tashkil etishi mumkin. Amaldagi qonunchilikka asosan opsionning bazis
aktivi bo'lib e m ite n tn in g o ‘zlik birlamchi muomalaga chiqarilgan
qimmatli qog'ozlari xizmat qilishga y o i qo'yilmaydi.
Opsionlar egasi yozilgan va taqdim etuvchiga b o ‘lishi m u m kin.
0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a s id a o p s io n n i n g b a rc h a t u r l a r i d a bazis
aktivining s h a rtn o m a d a kelishilgan m u ddatda yoki opsion egasining
xohlagan m ud d ati da sotib olish yoki sotish huquqidan foydalanishlari
m u m k in . S h uni t a ’kidlash lozimki, opsion shartnom asi b o ‘yicha
operatsiyalar birja va birjadan tashqari bozorda ham amalga oshirilishi
mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: