Ta'lim vazirligi Dnestrovskiy davlat universiteti. T. G. Shevchenko

2.2 monopoliyalarning asosiy turlari va shakllari

Можно выделить следующие Mono polisning quyidagi turlarini ajratish mumkinполий:

 tabiiy-monopoliya bu holatda, uzoq vaqt davomida sanoatda o'rtacha xarajatlar minimal bo'ladi, chunki u bir nechta raqobat qiluvchi firmalarni emas, balki bitta ishlaydi. O'tish: saytda harakatlanish, qidiruv S. Mill "tabiiy" epithetidan foydalangan Mont opoliya haqida birinchi bo'lib; u gaz va suv ta'minoti, yo'llar, kanallar va temir yo'llarni nazarda tutgan.
Aloqa, elektr uzatish liniyalari, neft va gaz quvurlari, temir yo'l transporti, kabel televideniesi, aloqa tizimlari, suv ta'minoti va kanalizatsiya va boshqalar-ko'plab mamlakatlarda tabiiy monopoliya tarmoqlari faoliyati eng o'z ichiga oladi.
Tabiiy monopoliyalarning yana bir xususiyati sanoatda juda yuqori kirish to'siqlarining mavjudligi. Ishlab chiqarish ko'lamining ta'siri juda katta bo'lgan yagona ishlab chiqaruvchining mavjudligi sanoatga kirish uchun zarur bo'lgan kapital miqdorini belgilaydi. Jamiyat ko'pincha bunday ishlab chiqaruvchining ikkinchi turiga dosh bera olmaydi(qattiq xarajatlar sezilarli). Ushbu faoliyat uchun samarali korxonaning hajmi, qoida tariqasida, ushbu mahsulotlarning ichki iste'molining 100% ga teng yoki imkon qadar yaqin bo'lib, bu sohadagi samarali haydovchi haqidato'g'ri keladi.
Optimal davlat siyosatini tanlash uchun tabiiy monopoliyalar vaqtinchalik va doimiybo'linadi, bu muhim ahamiyatga ega.
Doimiy tabiiy monopoliya ishi возрастающей отдачи отhar qanday ishlab chiqarish hajmida miqyosdan ortib borayotgan daromad mavjudligi bilan tavsiflanadi. Har qanday talab miqdori minimal narxga ega bo'lgan yagona firma tomonidan qondirilishi mumkin.
Faqat ma'lum bir talab miqdori bilan miqyosdan daromad olishning afzalliklariga ega bo'lgan kompaniya, odatda, vaqtinchalik tabiiy monopoliya deb ataladi. Vaqtinchalik tabiiy monopoliya, agar ma'lum bir ishlab chiqarish hajmiga qadar, o'lchovni qaytarish ta'siri ijobiy va keyin salbiy bo'lsa.
Tabiiy monopoliyaga ega bo'lish muayyanikkilanishni keltirib chiqaradi: jamiyat sanoatda yagona firma mavjudligi bilan osonlashishi mumkin bo'lgan kam xarajatli mahsulotlar ishlab chiqarishdan yiroqlashishi mumkin, biroq ayni paytda ushbu firma o'zining monopolistik mavqeidan foydalanib, yuqori narxlarni belgilash va tez-tez iste'molchining ortiqcha. Tabiiy monopoliyani davlat tomonidan tartibga solish vazifasi, monopolistlarni tashkil etishdan bosh tortgan (to'liq yoki qisman) bir vaqtning o'zida kamroq xarajatlar bilan ko'proq mahsulot ishlab chiqarishni rag'batlantirishdan iborat.
 tasodifiy monopoliya - bu mahsulotni etkazib berishga bo'lgan talabning vaqtincha oshib ketishi natijasida yuzaga keladi. Bu vaqtinchalik. Tasodifiy monopoliya talab va PR edlozheniya vaqtinchalik qulay nisbati tufayli xaridor yoki sotuvchigategishli. Ma'lum bir turdagi mahsulotni ishlab chiqarish va sotish yoki ushbu sohada eng yaxshi ishlab chiqarish mahsulotlarini ishlab chiqarish va sotish imkoniyati paydo bo'lganda kutilmaganda paydo bo'lishi mumkin
omillar (texnologiya, texnologiya yoki ishchi kuchi). Biroq, bu ajoyibiqtisodiy imtiyozlar doimiy raqobat tufayli uzoq davom eta olmaydi.
 sun'iy monopoliya-bu turdagi mahsulotlarni davlat tomonidan ishlab chiqarishga cheklovlar natijasida yuzaga keladi;
 mahalliy monopoliya-muayyan turdagi tovarlarga kirish qiyin bo'lgan joylarda paydo bo'ladi.
Monopolistik uyushmalarning asosiy shakllari quyidagilardir:
) kartel;
) sindikat;
) ishonch;
) tashvish;
) hovuz;
) ring;
) moliya-sanoat guruhi.
Kartel-monopolistik yuqori narxlarni belgilash, sotish bozorlarini taqsimlash, umuman kartel uchun va uning a'zolari uchun ma'lum miqdorda ishlab chiqarishni tashkil etish bo'yicha obuch bitimini nazarda tutuvchi bir qator sanoat korxonalarining birlashmasidir. Kartel monopoliyaning dastlabki shakllariga ishora qiladi. Biroq, kartel shartnomasi korxonaning ishlab chiqarish va undan ham ko'proq ta'minot-sotish faoliyatiga taalluqli emas edi. Ular kartel shartnomasiga kiritilmagan mahsulotlarni sotishda to'liq erkinlikka ega bo'lishdi, shuning uchun ba'zi korxonalar buning natijasidaqo'shimcha foyda olishdi. Konserni tashkil etuvchi korxonalarning ishlab chiqarish va tijorat mustaqilligi saqlanib qolmoqda.