1-жадвал
Бедани экиш ҳамда бедапояни шудгорлаш усулларини ва муддатини
тупроқдаги гумус миқдорига таъсири, (фоиз).
В
ари
ан
т
ра
қа
м
и
Тупроқ
олинган
қатлам, см
Шудгорлангач чигит экиш
олдидан (17.04.2008 й.)
Ғўза парваришланганда ўсув
даври охирида (18.11.2008 й.)
Гумус
Дастлаб-
кидан фарқи
Гумус
Дастлаб-
кидан фарқи
Дастлабки ҳолат 18.11.2007 йил
0-40
0.964
-
0.964
-
40-60
0.767
-
0.767
-
Бедадан кейинги ҳолат
1
0-40
0.957
-0.007
0.950
-0.014
120
40-60
0.761
0.006
0.756
-0.011
2
0-40
1.039
0.067
1.026
0.062
40-60
0.837
0.070
0.831
0.064
3
0-40
1.041
0.077
1.032
0.068
40-60
0.853
0.086
0.843
0.076
4
0-40
1.033
0.069
1.021
0.069
40-60
0.840
0.073
0.832
0.075
5
0-40
1.050
0.086
1.058
0.079
40-60
0.862
0.095
0.852
0.089
6
0-40
1.048
0.084
1.036
0.012
40-60
0.859
0.092
0.844
0.077
7
0-40
1.040
0.096
1.035
0.091
40-60
0.871
0.104
0.864
0.097
8
0-40
1.045
0.091
1.047
0.083
40-60
0.867
0.100
0.859
0.092
9
0-40
1.024
0.063
1.022
0.058
40-60
0.833
0.066
0.827
0.060
10
0-40
1.067
0.103
1.057
0.073
40-60
0.856
0.899
0.859
0.082
11
0-40
1.037
0.073
1.028
0.044
40-60
0.847
0.060
0.839
0.072
12
0-40
1.073
0.109
1.067
0.109
40-60
0.864
0.117
0.879
0.112
13
0-40
1.061
0.099
1.052
0.098
40-60
0.877
0.110
0.870
0.104
12-вариантида бу кўрсаткич мос равишда 11,3-15,2 % эканлиги маълум бўлди.
Иккинчи дала тажрибалари 2009 йил давом эттирилганда ҳам юқоридаги
қонуниятлар сақланиб қолганлигини илғаб олиш қийин эмас. Дастлабки гумус кўрсаткичи
0-40 см да 0,964 фоиз бўлган бўлса, бу кўрсаткич 2-вариантда 1,006 фоиз бўлди, 5-
вариантда 1,037 фоиз, 10 ва 12- вариантларда нисбатан энг кўп, яъни мос равишда 1,021 ва
1,045 фоиз бўлгани кўринди.
Шундай қилиб қисқа аммо, жадал «ғўза:ғалла» навбатлаб экиш тизимида, оралиқ
муддатда бедани кузги буғдой билан ҳамкор экиб етиштириш тупроқдаги органик
моддани кўпайишига, оқибатда эса тупроқдаги гумус миқдорини сезиларли ортишига
имкон яратади. Гумус ўз навбатида асосий унумдорлик кўрсаткичларидан бири
бўлганлиги сабабли, суғориладиган оч тусли ўтлоқи-соз тупроқлар унумдорлигини
сақлаш ва уни оширишга имкон яратади.
Тупроқ таркибидаги азот ўсимликнинг озиқланишида аҳамияти устивор озиқа
унсурларидан биридир, чунки оқсил ва бошқа кўплаб органик бирикмаларини асоси азот
ҳисобланади.
Тажриба даласи тупроқ намуналарида аниқланган азот миқдорининг анализи
натижалари кўрилиши ва таҳлилига қуйидагиларга эътибор қаратиши керак деб
ҳисоблаймиз (1- расм).
Масалан, бедадан кейин тупроқдаги умумий азот миқдори дастлабки ҳолатга
нисбатан қаралса 0,011-0,021 фоизга, азотнинг назоратдаги умумий миқдорига нисбатан
9,3-17,8 фоизга ортгани ҳолда ғўза амал даври охиридаги фарқи мос равишда 0,009-0,016
ва 7,3-13,6 фоиздан иборатлиги кўринади.
Шунга аҳамият қаратиш керакки, беда экилмаган назорат вариантида барча давр ва
йилларда тажрибадан аввалги ҳолатга нисбатан камайганлиги кўзга ташланди. Худди
шунга ўхшаш натижаларни иккинчи дала тажрибасида ғўза экилганда (2009 йил) 2, 4, 7, 8
121
ва 11-вариантларда ҳам кузатилди. Бунинг сабаби юқорида айтилганидек, буғдой ва
беданинг анғизи ва дуккакларни озиқаларни тўплаши бўлса керак.
Бедадан кейин икки йил давомида ғўза ўстирилганда тупроқнинг устки 0-40 см
қатламида умумий азот миқдорининг тупроқ оғирлигига нисбатан 0,014-0,016 фоизга
камайгани, уни азотнинг умумий миқдорига нисбатан 11,6-13,6 фоизга камайганлиги
аниқланди.
Do'stlaringiz bilan baham: |