Таълим вазирлиги бухоро давлат университети

GEOAXBORAT TIZIM TEXNALOGIYALARI ASOSIDA TUPROQLARNING 
AGROKIMYOVIY XARITONAMALARINI TUZISH VA ULARDAN AMALDA 
FOYDALANISH.
S.Sidiqov, N.Abdurazzoqov 
Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston milliy universitetuti 
Hozirgi kunda deyarli hamma soxada zamonaviy texnalogiyalar asosida ish olib borish va 
ulardan amalda foydalanishga xarakat qilinmoqda. Jumladan tuproqlarning agrokimyoviy 
xaritanomalarini tuzishda dunyo tajribasidagi Arc View, GeoDraw , ArcGIS dasturiy ta’minot 
imkoniyatlaridan foydalanish natijasida aniqligi yuqori bo’lgan xaritanomalar yaratish 
mumkun.Bugungi kunga kelib yuqoridagi afzalliklarni hisobga olgan holda vebsahifa orqali 
GAT amallarini bajarish GATning standart platformasiga aylanib bormoqda. Hozirda internet 
tarmogʻida ulkan koʻlamdagi axborot xizmatlari mavjud. GATni ishlab chiqaruvchi 
kompaniyalar yaratgan dasturlarning veb dasturlari jumlasiga ArcIMS, GeoMedia va boshqa 
dasturlarni kiritish joiz. Bunday rivojlanish davom etsa, kelajakda deyarli barcha 
foydalanuvchilar vebGAT tizimiga oʻtib ishlaydilar. Bunday foydalanuvchilar uncha murakkab 
boʻlmagan GAT amallarini yoki GAT mahsulotlari (karta, grafik, jadval)ni koʻra olishi mumkin, 
lekin murakkab operatsiyalarda keng koʻlamli GAT ishlarini olib boruvchi mutaxassislar uchun 
bunday veb-GAT tizimi yetarlicha ma’lumot va imkoniyatlar bermaydi.[1] 
Arc GIS dasturidan foydalangan holda SHreder nomli bog’dorchilik instituti 1-uchastkasi 
tuproqlarining gumus miqdori bo’yicha agrokimyoviy xaritanomasi tuzildi.

---

157 
Bunda dastlab Google map dasturi orqali joy aniqlanadi va tasvirga olinadi.Navbatdagi 
qilinadigan ish tuproq namunaridan olingan malumotlar va joy haqida malumotlar bazasi 
tuziladi.Tayyor malumotlarni va tasvirni dasturga kritib xarita chiziladi. 
1 2 3 
Bu yerda brinchi tasvir google map tizimi orqali tasvirga olingan.Tasvirga olingan yer 
maydoni qanday holatda ekanligini aniq ko’rish mumkun.Ikkinchi tasvir brinchi tasvirni Arc GIS 
dasturiga kritilib asos xarita chizilgan. Uchinchi tasvirda asos xaritaning masshtablarini kritib har 
bir maydonga nom berilib ajratilib chiqilgan.Asosiy ish keyin qilinadi yani tuproq namunalari 
olingan joylar aniqlanadi va malumotlar kritiladi.Kritilgan malumotlar (gumus miqdori, NPK 
bilan ta’minlanganlik darajasi)ga qarab xaritaga qaytatdan rang berilib o’zgartrilib chiqiladi. 
Bu dasturning afzallik tamoni xarita tuzish uchun namuna xarita kerak bo’lmaydi.Xarqanday 
kichik masishtabli hududlarni ham google map tizimi orqali tasvirga olib xaritasini chizish 
mumkun. Bu esa biron bir fermerning o’z yeriga tegishli agrokimyoviy xaritasiga ega bo’lish 
imkonini beradi.Agar har bir yer egasida agrokimyoviy xaritasi bo’lib va u xar yili yangilanib 
turilsa yer egasi o’z tuproqlaridagi oziq elementlar qay darjada o’zgarib borayotganini kuzatib 
boradi.Bu esa unumdorligi pasayib ketayotgan tuproqlarni oldini olishga yordam beradi.Bundan 
tashqari kelgusida elektron dachchiklardan foydalanish ko’zda tutilmoqda.Elektron dachchiklar 
tuproq namunasi olinadigan joyga o’rnatiladi va uni suniy yo’ldosh orqali ko’rish imkoni 
bo’ladi.Bu esa yanada aniqlik va qulaylik imkonini beradi. 
Xulosa qilib aytganda tuproq unumdoorligini tiklashda yer egalari o’z yerlarinig qaysi qismi 
qanday xolatda ekanligini kuzatib borishva ilmiy tafsiyalar olish lozim.Bunday imkoniyatni 
yuqoridagi dasturlar orqali amalga oshirishimiz mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar. 
1.
T.X. Boltayev, Q. Raxmonov, O.M Akbarov “Geoaxborot tizimning ilmiy asoslari” 
Toshkent -2015. 
2.Bolstadt P. GIS Fundamentals: A First Text on Geographic Information
Systems, 4th edition. (2012)