Таълим вазирлиги бухоро давлат университети

1-жадвал 
Экиш меъёрини мош экинининг ўсиши ва ривожланишга таъсири
(ўртача 3 йиллик) 
В
ар №
К
ўч
ат сон
и, м
ин
г до
на
1 август 
1 сентябрь 
1 октябрь 
15 октябрь 
Ўси
м
ли
к бош
поя 
ба
ла
ндли
ги
, с
м
чи
н ба
рг, дон
а 
Ўси
м
ли
к бош
поя 
ба
ла
ндли
ги
, с
м
ҳос
ил шох, дон
а 
Ўси
м
ли
к б
ош
поя 
ба
ла
ндли
ги
, с
м
дук
-к
ак
ла
р, дон
а 
гул, дон
а 
Ўси
м
ли
к бош
поя 
ба
ла
ндли
ги
, с
м
Дук
-к
ак
ла
р, дон
а 
1 
60
14,2 
2,3 
47,1 
8,3 
54,9 
20,3 
14,7 
62,6 
25,1 
2 
80
14,6 
2,3 
48,1 
8,6 
56,1 
21,0 
15,4 
63,6 
26,0 
3 
100
15,3 
2,5 
49,4 
9,1 
57,7 
22,3 
16,5 
65,2 
26,8 
4 
120
15,7 
2,5 
50,0 
9,3 
58,8 
21,8 
16,2 
66,0 
26,4 
Тажриба олиб боришдаги кузатишларнинг кейинги 1 сентябрдагисида ҳам 
юқоридаги каби маълумотлар олинди. Унга кўра, бу вақтга келиб ўсимликда дуккакларни 
шаклланиши кузатилди. Ўсимликни асосий поя баландлиги ва ҳосил қилган дуккаклари 
сони бевосита ўсимликни ўсиш-ривожланишига таъсир кўрсатди. Чунки, ўсимликни поя 
баландлиги кўчатлар сони энг кам қилиб олинган 1-вариантда 47,1 см бўлгани ҳолда 
кўчатлар сони 80, 100 ва 120 минг дона қилиб белгиланганда булар мос равишда 48,1; 
49,4; 50,0 смни ташкил этган. Шунга мос равишда дуккаклар сони ҳам ортиб борган. 
Масалан, кўчатлар сонини ортиб боришига параллел равишда 8,1; 8,3; 9,1 ва 9,3 донаданга 
тўғри келган. 
Фенологик кузатувларнинг кейинги даврида ҳам вариантлар орасида кескин фарқ 
бўлмасада, 1-октябрга келиб вариантлар орасидаги фарқ сезиларли тарзда бўлганлигини 
кузатдик. Яъни, ўсимликнинг энг мақбул ўсиши (58,8 см) тажрибанинг 120 минг туп 
сақланган вариантида кузатилди. Лекин, дуккаклар ва гуллар сони кўчат қалинлиги 100 
минг туп сақланган 3 вариантга (ўсимлик бўйи 57,7 см, дуккаклар сони 22,3 дона ва 
гуллар сони 16,5 дона) нисбатан 0,5 ва 0,3 донага кам эканлиги маълум бўлди. кўчатлар 
сони 60 ва 80 минг қилиб олинган бошқа 1- ҳамда 2-вариантларда ҳам дуккаклар сони 
анча паст бўлганлигини кўришимиз мумкин (1-вар. 20,3; 2-вар. 21,0 дона).

---

218 
Ушбу қонуният мошнинг амал даври охиригача сақланиб қолиб, вариантлар ичида 
кўчат қалинлиги 100 минг/га бўлган 3 вариантда ўсимликнинг бўйи 65,2 см ни, дуккаклар 
сони 26,8 донани ташкил этган бўлса, кўчат қалинлиги гектарига 120 минг сақланган 4 
вариантда ўсимлик бўйи 66,0 см, дуккаклар сони 26,4 дона ҳосил бўлди. Яъни, кўчат 
сонини 20 минг донага оширилиши сезиларли ўзгаришларга олиб келмади.
Тажрибада энг паст кўрсаткич ўсимликнинг бўйи 62,6 см ва дуккаклар сони 25,1 
дона бўлиб, ушбу маълумотлар кўчат қалинлиги 60 минг/га бўлган вариантга таъллуқли 
бўлса, 80 минг/га кўчат қалинлиги сақланган 2 вариантда эса паст кўрсаткичга нисбатан 
ўсимлик бўйи 1,0 см ва дуккаклар сони 0,9 донага кўпроқ тўпланди. Мош ўсимлиги 
ҳосили йиғиштириб олинишидан олдин (октябрда) аниқлашлар кўрсатишича энг юқори 
ўсиш-ривожланиш гектарига 100 минг дона қилиб белгиланган вариантда кузатилиб, унда 
ўсимликнинг энг юқори поя баландлиги 65,2 см ва дуккаклари сони 26,8 донани ташкил 
этди.
Умуман олганда, кузги буғдойдан сўнг такрорий экин сифатида мош ўсимлигини 
экишда кўчат қалинлиги муҳим ахамиятга эга экан. Такрорий экилган мош ўсимлигини 
кўчатлари сонини 100 минг/га қилиб белгилаш унинг ўсиш-ривожланишига ижобий 
таъсир кўрсатиб, поя баландлигини 65,2 см ва дуккаклари сонини энг кўп 26,8 дона 
бўлишини таъминлади.