Таълим вазирлиги бухоро давлат университети “ Психология” кафедраси

Олий мактабда ўқитиш методлари.

Ўқитиш методи «ўқитишнинг мақсади – мазмуни, методи, шакли, усуллари» тизимида муҳим ўрин эгаллайди

Метод деганда, таълимда мақсадга эришиш, масалаларни ҳал қилиш йўллари, усуллари тушунилади. Ўқитиш методи таркибида усуллар алоҳида ажралиб туради. Усул – методнинг унсури бўлиб, унинг таркибий қисми, методни амалга оширишда бир мартагина қўлланади ва алоҳида қадам ҳисобланади.
Ўқитиш методи – мураккаб, кўп қиррали, кўп сифатларга эга бўлган таълимдир.
Олий мактабда ўқитиш ва ўрганиш методлари қуйидаги гуруҳлардан иборат кенг тарқалган таснифларга бориб тақалади.

1. 
   Билимларни бериш, идрок этиш ва ўзлаштириш, эътиқодни шакллантиришни таъминловчи методлар. Методларнинг бу гуруҳига лекция, талабаларнинг мустақил ишлари, мустақил таҳсил олиш бўйича ишлар, ишлаб чиқариш жараёнларини кузатиш, маслаҳатлар, кўрсатма бериш, оммавий ахборот, программалаштирилган материалларни идрок этиш ва бошқалар киради.
   
2. 
   Билимларни татбиқ этиш ва мустаҳкамлаш, малака ва кўникмаларни ҳосил қилиш, эътиқодни чуқурлаштириш методлари. Бу гуруҳга семинар, амалий ва лаборатория машғулотлари, назорат ишларини бажариш, программалаштирилган ўқитув кабинетларидаги машғулотлар, ишлаб чиқариш амалиёти киради.
   
3. 
   Билимлар, эътиқодларни шакллантириш, талабаларнинг касбий тайёргарлигини аниқлаш методлари. Бу ўқув жараёнининг рейтинг баҳолари, коллогиумлар, суҳбат ўтказиш, курс ва диплом ишлари лойиҳалари ва давлат аттестацияси натижаларини баҳолашдир.
   

Бу тасниф конкрет материаллар имкониятларини белгиловчи энг муҳим сифатлари асосига қурилган.
Биринчи гуруҳдаги шундай сифатларга билимларни идрок қилиш ва ўзлаштириш, иккинчи гуруҳга – татбиқ этиш ва мустаҳкамлаш, учинчи гуруҳга – аттестация ва билимларни аниқлаш тааллуқлидир.
Олий мактабдаги ўқитиш методлари тизимига қуйидаги талаблар қўйилади:

• 
  методлар тизими таълимий функцияга эга бўлиши лозим. Бу дидактик мақсадлар ва ўқитиш вазифаларига эришишнинг энг қулай усулидир;
  
• 
  методлар тизими тарбиялов-такомиллашув функциясига эга бўлиши лозим. Бунда талабаларнинг мустақил ишлари, вазифалари, уларнинг ишга ижодий ёндашуви ҳал қилинади, талабаларнинг шахсий сифатлари, билим, малака ва кўникмалар эгаллашга бўлган эҳтиёжлари шаклланади, уларнинг диққати, иродаси, ҳиссиёти, хотираси, тафаккури ўсади.
  

Энг жиддий дидактик муаммолардан бири таълим методларини танлаш нимага боғлиқ деган масаладир.
Дидактикага оид адабиётларда ўқитиш методларининг қуйидаги боғлиқликлари қайд қилинади:

• 
  биринчидан, ўқув машғулотларининг дидактик мақсадлари ва вазифаларига боғлиқ;
  
• 
  иккинчидан, баён қилинадиган материалнинг характерига боғлиқ;
  
• 
  учинчидан, таълим олувчиларнинг билими ва ривожланиш даражасига боғлиқ;
  
• 
  тўртинчидан, ўқув жараёнида ўрганилаётган фан асосларининг муайян (ҳозирги) даврдаги методларига боғлиқ;
  
• 
  бешинчидан, олий ўқув юрти ёки кафедранинг шароитларига боғлиқ;
  
• 
  олтинчидан, ўқув жараёнининг моддий-техник таъминоти билан боғлиқ;
  
• 
  еттинчидан, ўқитувчининг педагогик маҳорати, унинг тайёргарлиги ва ўқув жараёнини ташкил этиш даражаси, ўқитувчининг ҳозирги замон методлари бўйича билимларига боғлиқ.
  

Шундай қилиб, олий мактабдаги ўқув жараёни ўқитишнинг шакл ва методларида ташкил этиладиган кўпқиррали яхлит тизим доирасида амалга оширилади. Бунда ҳар бир шакл ўз олдига қўйган вазифаларни бажаради, лекин шакл ва методлар тўплами ягона дидактик мажмуани (комплексни) ҳосил қилади. Дидактик мажмуанинг амалга оширилиши ўқув жараёнининг психологик-педагогик қонуниятлари билан белгиланади.

Лекция тури:	Тематик лекция, умумий-якуний лекция, догматик лекция, лекция-ахборот, намойиш қилиш, муаммоли маъруза, маъруза-суҳбат-мунозара
Мақсади:	Мавзунинг назарий асослари билан таништириш
1. Таълимий
2. Тарбиявий	Мавзудан келиб чиқиб талабаларда бирор-бир тарбиявий сифатни шакллантириш
3.Ривожлантирувчи	Мавзунинг назарий ва тарбиявий асосидан келиб чиқиб талабаларда фаолиятнинг қайсидир бир қиррасини ривожлантириш
Форма	Лекция, семинар, амалий, лаборатория, ўқув анжуманлари, маслаҳатлар, экскурсия, ўқув ишлаб чиқариш педагогик амалиёт, мустақил иш
Метод	Анъанавий (амалий, кўргазмали, ифодали, китоб билан ишлаш, видео методлар) Билиш фаолиятига кўра (тушунтириш-иллюстратив, репродуктив, муаммоли баён қилиш, репродуктив, авристик, тадқиқий-метод)
Восита – ТСО:	(компьютер, видеопроектор, экран, слайд, магнитафон, лингафон, телевизор, кадаскоп ва ҳ.к.) доска, мел, маркер, кўргазмали қурол, тарқатма материаллар, қоғоз.
Педагогик технологияларни қўллаш	«Ақлий ҳужум», «Кластер», «Бумеранг», «Резюме», «Блиц-ўйин», ФСМУ, «Агар мен…», «Муаммо», 3х4, «Лойиҳа», «Лабиринт», «Чархпалак», 3 та Б, «Қора қути», «Инсерт», «Бурчаклар», «5-си ортиқча», «Калит сўзлар», «Скрабей», «Синквейн» …
Кутиладиган натижалар