Talim to’g’risida

Foydalanilgan adabiyotlar : 
Konstitutsiya. 
“Talim to’g’risida”gi qonun. 
Vecipediya . 
Biz siz bilan birgalikda yuqorida kazusda keltirikgan kazusdagi masala 
xususida muloxaza yuritar ekanmiz ” Talim to’g’risida”gi qonunlarga to’xtalib 
o’tishimiz lozim.
1.”Talim tog’risida”gi qononning eski tahriri bilan tanish chiqamiz.
Eski taxrirdagi qonun 1997 -yil 29- avgustda variant xisoblanadi. Biz bu
xaqida yuqoridagi kazusdan xabordormiz. Ushbu qonunning yuqoridagi masalaga 
oid 12-moddasi va 13 – moddalarini keltirib o’tamiz. Unga ko’ra 12- moddada
shunday deyilgan : Umumiy orta talim bosqichlari quyidagicha
Boshlang’ich bosqich 1-4-sinflar
Umumiy o’rta talim 5-9-sinflar 
Boshlamg’ich talim umumiy o’rta talim olish uchun zarur bo’lgan
savodxonlik , bilim va ko’nikma asoslarini shakllantirish qaratilgandir.
Maktabning birinchi sinfiga bolalar besh- olti yoshdan qabul qilinadi…… 

---

Yuqorida qoidada to’qqiz yillik maktab moduli shakllantirilgan. Ushbu
qonunning 13-moddasida o’rta maxsus kasb – hunar talimi xususida so’z
yuritilgan. Bunga ko’ra “O’rta maxsus, kasb-hunar olish maqsadidahar kim
umumiy o’rta talim asosida akademik litseyda yoki kasb - hunar kollejida
o’qishning yo’nalishini ixtiyoriy ravishtata tanlash huquqiga ega.
Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida egallagan kasb-hunar bo’yicha
ishlash huquqini beradigan hamda bunday ish yoki talimning navbatdagi 
bosqichida davom ettirish uchun asos bo’- ladigan o’rta maxsus , kasb – hunar 
talimi beradi. Akademik litsey o’quvchilarini intelektual qobiliyatini jadal 
o’stirish , ularni chuqur tabaqalashtirilgan va kasb-hunarga yo’naltirilgan bilim 
olishlarini taminlaydigan uch yillik o’rta maxsus o’quv yurtidir”. Yuqoridagi 
moddada litsey va kollejla maqomi xususida so’z yuritilgan . talim olish 
davomiyligi uch yil etib belgilangan. 
2.Talim to’g’risidagi qonunning yangi taxriri bilan tabnishib chiqsak. 2018-
yil 25-yanvarda talim xususida farmon qabul qilingan. Uning bizni masa
xususidagi bandlariga to’xtalib o’tamiz . “2018/1029o’quv yilidan boshlab
majburiy umumiy o’rta talim va o’rta maxsus talim maktablarida , shu jumladan 
ixtisoslashgan talim maktablarida , ixtisoslashtirilgan sanat va internetlarda hamda 
akademik litseylarda uzluksiz va 11 yillik muddatda amalga oshiriladi.
“ 2019/2020 o’quv yillaridan boshlab kasb hunar kollejlariga o’qishga qabul 
qilish umumtalim maktablarining 11-sinf bitirubchilari xisobidan , ixtiyoriylik
asosida tegishli mutaxasislikka (kasbga) ega bo’lish uchun 6 oydan 2 yilgacha
o’qitish muddatlarida amalga oshiriladi”. Akademik litsey va kasb-hunar
kollejlari shu tartibda belgilandi. Bundan tashqari 2020-yil 19- mayda 
Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilingan va 2020-yil 7- avgusda senat
tomanidan tasdiqlanga “Talim to’g’tisida”gi qonunda yuqoridagi o’zgarishlar
mustaxkamlab qo’yilgan. Konstititsiyaning 15 - moddasida “ O’zbekiston
respublikasaida O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlarining
ustunligi so’zsiz tan olinadi . Davlat va uning organlari , mansabdor shaxslar , 

---

jamoat birlashmalari , fuqarolar konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish 
ko’radilar ”. Ushbu qoidq yuzasidan qo- nunlar iyearxiasiga yuzlanishimiz 
maqsadga muvofiq bo’ladi. Iyearxiya – pastdan yuqoriga qarab bo’ysunish 
degan tushunchani beradi . eng yuqorida konstitutsiya so’ng qonunlar turadi.
Yuqorida kazusda D. Tolipov tomonidan konstitutsiyaviy sud ga murojat
qilindi deyilga. Yakka fuqarolar to’gridan to’gri konstitutsiyaviy sudga murojatni
amalga oshira olmaydi. Tegishli tartibdagi organlar yoki mansabdor shaxslar
romonidan murojat amalga oshiriladi xolos . 
Tolipov holatini tushunishga harakat qikadigan bo’lsak president
farmoni chiqadigan vaqtda to’qqizinchi sinf o’quvchisi bo’lgan 2017/2018 o’quv
yillarida . 2018/2019 o’quv yillarida esa o’ninchi sinf o’quvchisiga aylanga.
2019/2020 o’quv yilida esa u o’n birinchi sinf o’quvchisi xisoblangan.
Farmon 2018 – yil yanvarida qabul qilingan bu paytda to’qqizinchi sinf bitiruvchisi 
xisoblangan . 2018 yil bitiruvchilarga tanlash imkoniya berilgan . Har bir
o’quvchi va ota onalariga o’qishni maktabda o’ninchi sinf bo’lib davom 
ettirish yoxud akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida davom ettirish 
imkoniyati taqdim etilgan .
Xulosa. 
Yuqoridagi keltirilgan normalar fikrlardan shunday xukosaga kelish 
mumkin. Tolipov farmon qabul qilingan vaqtda to’qqizinchi sinfda
taxsilni davom ettirayotgan edi . shu yilgi bitiruvchilar uchun ixtiyoriy 
akademik litsey va kasb-hunar jollejlari maktablar bilan birga baravar
o’quvchilarni qabul qilingan . Farmonning konstitutsiyaviy qonunchilikga zid 
deyilishi xato . Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari o’sha paytlarda , mavjud 
bo’lgan yillari davomida o’zini oqlay olmadi , yetarlicha talabalarni bilim bilan
taminlay olmadi va katta xarajatlar keltirib chiqardi degan asoslar mavjud

---

edi. Hozirgi kunda maktabning o’n bir yillik talimidan so’ng yana qo’shimcha 
talim mavjud. Boshlang’ich professional o’n bir yillik talimdan so’ng yana 
fanlar bo’yicha ikki yillik bepul yoki kantrakt asosda ta’lim joriy etilgan.
1.O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 53 – moddasiga ko’ra, xususiy 
mulk goshqa mulm shakllari kabi daxlsiz va davlat ximoyasidadir. Xususiy mulk
daxl- sizligi deganda nmani tushunasiz? Fikringizni misollar bilan bayon
qiling.
Xususiy mulk – ayrim kishi, kishilar, tashkilot va muasasalar ixtiyoridagi ,
o’z shaxsiy manfaatjari yo’lida istagancha tasarruf eta oladigan , hadya qila
oladigan meros qoldirasigan, sotadigan, almashtiradigan o’zining nomidagi
shaxsiy ko’ch- mas mulk , yoxud boshqa buyumlar(ko’chadigan) mulklar 
hisoblanadi . Konstitut- siyaning 53 - moddasida “ Bozor munosabatini
rivojlantirishga qaratilgan O’zbekiston iqtisodiyotini negizini xilma-xil 
shakldagi mulk tashkil qiladi. Davlat istemolchilarning huquqi ustunligini 
hisobga olib , iqtisodiy faoliyat, tadbirkorlik va mehnat qilish erkinligini , barcha 
mulk shakllarining teng huquqliligini va huquqiy jihatdan babbaravar muhofaza 
etilishini kafolatlaydi. Xususiy mulk boshqa 
shakllari kabi daxlsiz va davlat ximoyasidadir . muikdor faqat qonunda nazarda 
tutilgan xollarda va tartibdagi mulkidan mahrum etikishi mumkun “.
Mulk shakllari turli ko’rinishlari mavjud . Ular qonunda belgilangan tartiblarda 
muhofaza etiladi . Xususiy mulk ayrim kishi yoki oilaga tegishli mulk . Bozor 
iqtisodiyotidagi turl ixil mulklar orasida yetakchi mulk xisoblanadi. Xususiy 
mulk obyektlariga moliyaviy va moddiy boyliklar, ishchi kuchi , mehnat
mahsulot- lari yer , suv , korxonalar, xo’jalik aksiyalari , obligatsiyalar , pul
mablag’lari , transport vositalari, turar joylar , istemol tovarlari , shaxsiy 
intelekti yordamida tayyorlangan maxsulitlar , kashfiyotlar, sanat asarlari, adabiy 
asarlar, texnikaviy ashyolar va shunga o’xshash mulklar xisoblanadi. Xususiy
mulk subyekti mulk egasi xisoblanadi. Obyekt esa to’g’ridan to’g’ri mulk
xisoblanadi. Xususiy mulk mulk shaklining ko’hna shakli xisoblanadi . 

---

uning negizi qadimga borib taqaladi. Bir necha ming yillar oldin
urug’larning jamoa mulkidan o’sib chiqqan qismi jamoa mulkini ayrim
qismlarini qo’lga oladi. Shu tariqa xususiy mulk shakllangan.
Mulkchilik to’g’risidagi qonunning 7 – moddasida shunday deyilgan: 
Xususiy mulk o’z mol-mulkiga xususiy tarzda egalik qilish, uni tasarruf etish 
huquqidan iborat , Xususiy mulk mulkdorning ishlab chiqarish jarayonida va 
(yoki) yollanma mehnatni qo’llashda shaxsan bevosita ishtirok
etishiga asoslanishi mumkun . Xususiy mulk boshqa mulk shakllari 
kabi daxlsiz va davlat ximoyasidadir . mulkdor o’z mulkidan faqat qonunda
nazarda tutilgan xollarda mahrum etilishi mumkun “ deb belgilangan . 
yuqoridagi konstitutsiyaviy modda va qonunlarda mulkga bo’ladigan har qanday
va har kim tomonidan solinadigan xavflar , maxrum etishlar, ziyon
yetkazishdan muhofaza etilgan. Xususiy mulk xuquqi ega bo’lgan shaxs shu 
mulkni qonuniy erishgan , egalik qilish va tasarruf etish huquqidir. Xususiy mulk 
saqlanishiga o’z mulkiga ega bo’lgan shaxs va davlat masuldir. Mulkdor o’z 
qo’lida bo’lgan mol-mulkni o’z hohishiga ko’ra na o’zining manfaatlaridan 
kelib chiqib xo’jayinlik qiladi . Mulkdor o’z mulkiga qonundan tashqari 
bo’lmagan har qanday tartibda egalik qila oladi. Mulkdan foydalanish 
boshqa mulkdorlar manfaatlarini , fuqarolar huquqlarini , mansabdor shaxslar 
va 
davlat 
huquqlarini 
cheklamasligi 
lozim.
Fuqarolik ko’deksining 172-moddasida mulk xuquqining amalga ishirish
tartibi amalga oshirish tartibi belgilangan: mulkdorning o’z huquqlarini amalga
oshirishi boshqa mulkdorlar huquqlarini buzmasligi shart. Qonunlarda nazarda
tutilgan xollarda , shartlar va doiralarda mulkdor boshqa shaxslar uning mol
mulkidan cheklangan tarzda foydalanishga yo’l qo’yishga majbur. Mulkdor 
o’zining ustunlik mavqeyini suvistemol qilishga, boshqa shaxslar xuquqlarini
va qonun bilan qo’riqlanadigan manfaatlarini kamsitadigan o’zga harakarlarni 
qilishi xaqli emas. Mulkdor o’z huquqini amalga oshirishda sog’logiga va
atrof muhitga zarar yetkazishining oldini olish choralarini ko’rishga majbur .

---

2. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 42-moddasifa binoan
har bir shaxs madaniyat yutuqlaridan foydalanish huquqiga ega . Shbu
huquqning mohiyati nimadan iborat? Fikringizni amaliy misollar bikan
bayon qiling.

---

Madaniyat inson faoliyati va shu faoliyat natijasini belgilivchi 
ramziy qurilma va asarlar majmuasidir . Madaniyat musiqa, adabuyot, badiy 
tasvir , me- morchilik, teart, kinomategrafiya , turmush tarzi kabi
faoliyatlarda namoyon bo’lishi mumkun. Yuqorida sanab o’tilganlar inson, 
tafakkuri maxsuli va kashfiyoti xisoblanadi. Madaniyat inson kamol topishida
g’oyatda muhim o’rin egallaydi . Madaniy boyliklar deganda turf axil ashyolar 
ko’z ongimizga keladi . Bular turli tuman diniy , falsafiy, siyosiy, badiy asarlar, 
musiqalar, xalq ijodkorligi natijasida vujudga kelgan asarlar , tarixiy
obidalar va shunga o’xshash narsalar . Konstitutsiyamizning 42 
moddasida” Har kim ilmiy va texnikaviy ijod erkinligi , madaniyat 
yutuqlaridan foydalanishi kafolatlanadi. Davlat jamiyatning madaniy ilmiy, 
texnikaviy rivojlanishiga g’amxo’rlik qiladi “deya bayon qilingan. Shaxs yetuk , 
barkamol inson bo’lib voyaga yetishid madaniyat o’rni katta. Yuksak axloqli 
, fazilatli kishi tarbiyalashda muhim omil hisoblanadi. O’tmish , adabiyot ,
sanat, marifat barchasi bir turkumda mujassamlashgan. Inson hayvonlardan
ongliligi , shu ong yordamida o’zi va boshqalar uchun moddiy va manaviy 
nematlar yaratish bilan farq qiladi. Biz madaniyat yutuqlarini yuqorida sanab o’ttik 
. ularning har biri insonga estetik zavq beradi , tarbiyalanishida va tarbiyalashda 
yordam beradi. Yuristlar o’zlarida yuksak madaniy axloqni shakllantirishi 
lozim. Bugungi zamona – mizda madaniy yutuqlardan foydalanishga,
baxramand bo’lishga keng yo’l ochilgan. Hatti qonun bilan ham mustaxkamlab
qo’yilgan. Shaharlarda ko’plab kutibxonalar , teatrlar , badiy kalleksiyalar, 
ilmiy marhazlar muzeylar faoliyat olib bormoqda . ularda juda ko’p davlatimizga
xalimizga tegishli madaniy boyluklar mavjud.