Ta‟lim texnologiyasining tuzilishi

Hissiyot
– 
pol yoki chegaradan yuqori qo'zg'atuvchilarning tanaga ta'sirini bilish. Sensatsiyalar aqliy 
faoliyatning boshqa shakllarining asosiy elementidir. Har bir hisning sifati, kuchi va davomiyligi bor. 
Rag'batlantirishning sifatiga qarab quyidagi sezgilar farqlanadi: vizual, eshitish, taktil va boshqalar. 
Sensatsiya yordamida ta'sir etuvchi stimullarning lokalizatsiyasini aniqlash mumkin, ya'ni. tananing 
yuzasida va atrof-muhitda. 
Idrok
(latdan. 
idrok -
idrok) - hozirgi vaqtda sezgilarga ta'sir qiluvchi narsalar yoki hodisalarning tasvirlarini 
shakllantirish. Bu ob'ektni, hodisani tanib olish yoki birinchi marta duch kelgan yangi tasvirni 
shakllantirishdan iborat. 
Tanib olish vaqtinchalik ulanishlar tizimiga asoslanadi. Ob'ektlar, hodisalar retseptorlarga ta'sir qiladi, 
ulardan ma'lumot qobiqning tegishli zonalariga etib boradi, so'ngra korteksning assotsiativ zonalarida 
kiruvchi ma'lumotlar xotirada saqlangan tasvirlar bilan taqqoslanadi (taqqoslanadi) va u tan olinadi. 
Insonda u nutqda aks etishi mumkin, ya'ni. xabardor bo'lib, kontseptsiyaning paydo bo'lishiga olib keladi. 
Shunday qilib, idrok oxirgi bosqichda ongli jarayon sifatida rivojlanadi. Agar sezgi a'zolariga ilgari ko'zga 
ko'rinmas narsa, hodisalar ta'sir etsa, unda yangi tasvir hosil bo'ladi, lekin bu holatda ham hozirgi vaqtda 
olingan ma'lumot boshqa shunga o'xshash narsa, hodisalar xotirasi izlari bilan taqqoslanadi. Takroriy 
ta'sir qilish bilan biz ularni taniymiz. 
Vakillik
– 
hozirgi vaqtda his-tuyg'ularga ta'sir qilmaydigan narsa yoki hodisaning ideal tasvirini 
shakllantirish xotiradan olinadi. Xotira - bu tananing ongda ma'lumot va ko'nikmalarni idrok etish, saqlash 
va ko'paytirish qobiliyati. Xotirasiz tasvirlash ham, fikrlash ham mumkin emas. 
Fikrlash
– 
bilish jarayoni, ma'lumot va ko'nikmalarni to'plash, shuningdek, bilimlarning ishlashi, ya'ni. 
xotira mexanizmlari yordamida kodlangan ma'lumotlar. Fikrlash aqliy faoliyat turlaridan biridir. 
Fikrlash turlari.
1. 
Boshlang'ich (konkret) fikrlash,
bular. biologik ehtiyojlarni qondirishga qaratilgan tegishli 
adekvat xulq-atvorda namoyon bo'ladigan voqelikni aks ettirish shakli. Bu odam va hayvonlarga xosdir. 
Elementar tafakkurning fiziologik asosi birinchi signal tizimidir. 2. 
Abstrakt fikrlash
- ikkinchi signal 
tizimining shakllanishi bilan rivojlanadigan tafakkurning mavhum-kontseptual shakli. Bu insonga xosdir. 
Ikkinchi signal tizimi turli tushunchalar, toifalar, formulalar yordamida fikrlashni ta'minlaydi. 3. 
Og'zaki-
mantiqiy fikrlash (diskursiv) -
har biri oldingisiga bog'liq bo'lgan va keyingisini belgilaydigan ketma-ket 
mantiqiy bog'lanishlardan iborat bo'lgan fikrlashga asoslangan fikrlash shakli. 
Yuqori
boshqa hayvonlar bilan solishtirganda 
inson qobiliyati
fikrlash va o'rganish 
ulanmagan
"nutq 
neyronlari", "xotira neyronlari" kabi ba'zi maxsus nerv hujayralarining paydo bo'lishi bilan. Ehtimol, bu 
xususiyatlarning rivojlanishi faqat sababdir 
miqdoriy
o'zgarishlar, ya'ni 
axborotni qayta ishlashda ishtirok 
etadigan neyron tarmoqlar sonining ko'payishi,
neokorteksda eng aniq ifodalangan, bu tufayli, aftidan, 
bunday qayta ishlashning yuqori tezligini ta'minlaydi, xususan, o'rganish, xotiradan ma'lumotlarni olish, 
so'zlarni talaffuz qilish va tushunish. 
Fikrlash uchun eng katta qiymat
miya yarim korteksining assotsiativ sohalariga ega. Masalan, parietal 
mintaqaning assotsiativ maydonlari tananing kosmosdagi holati, vizual (oksipital) va eshitish (temporal) 
korteksdan somatosensor korteksdan keladigan ma'lumotlarni birlashtiradi. Xotiradan olingan ma'lumotlar 
hissiyot bilan birlashadi va bizga sezgilardan ma'lum ma'lumotlarni sharhlash imkonini beradi. Integrativ 
faoliyatning eng murakkab qismi limbik tizim bilan keng ikki tomonlama aloqalarga ega bo'lgan frontal 
loblarga to'g'ri keladi, bu qayta ishlangan ma'lumotlarning hissiy xususiyatini beradi. Tananing holati va 
atrof-muhit haqida turli xil ma'lumotlarni olgan holda, biz hozirgi vaqtda uning ahamiyatini baholash va 
muhim ahamiyatga ega bo'lgan ma'lumotlarni tanlash uchun frontal korteksdan foydalanamiz. Frontal 
korteks kelajak uchun o'z oldimizga qo'ygan maqsadlarni tanlash uchun javobgardir. Frontal loblari 

---

shikastlangan odamlar mas'uliyatsiz bo'lib, hayotiy vaziyatlar o'zgarganda maqsadga erishishda bir qator 
izchil harakatlarni bajara olmaydi. Frontal korteks miya yarim korteksining barcha qismlari bilan, ayniqsa, 
til funktsiyalarini aniqlaydigan markaziy asab tuzilmalari bilan o'zaro ta'sir qiladi. Temporal korteks xotira 
jarayonlarida ishtirok etadi. Temporal korteksning patologiyasi uzoq muddatli xotiraning yo'qolishiga olib 
keladi. Kelajak uchun rejalar tuzishda frontal korteksning faoliyati uzoq muddatli xotiradan ma'lumotni 
olish bilan bog'liq bo'lib, bu asosan vaqtinchalik korteks faoliyati bilan ta'minlanadi. 
Diqqat
– 
aqliy yoki jismoniy faoliyatga tayyorlik bilan tavsiflangan va faoliyatning o'zi bilan birga keladigan 
faol hushyorlik holati. Diqqatning paydo bo'lishi asabiy jarayonlarning faollashishi bilan bog'liq bo'lib, ular 
uyg'onishning bir darajasidan ikkinchisiga, undan yuqori darajaga o'tishga yordam beradi; juda kuchli 
faollashuv darajasi diqqat jarayonini buzadi. Diqqatning paydo bo'lishi - bu kashfiyotchi xatti-
harakatlarning boshlanishi, tananing moslashuvchan ongli faoliyati, kerakli ma'lumotlarni 
tanlash. 
Fiziologik nuqtai nazardan e'tibor yo'naltiruvchi refleksga asoslanadi.
Qo'zg'atuvchi ta'sirining 
takrorlanishi bilan bu refleks zaiflashadi, yo'qoladi, bu miya yarim korteksining rolini va yo'naltiruvchi 
refleksning shartli reflekslarga xos bo'lgan o'rganish (yo'q bo'lib ketish) xususiyatlariga ega ekanligini 
ko'rsatadi. 
Muhim rol
 e'tiborni shakllantirishda dominant o'yinlar mexanizmi, ta'limoti A.A. tomonidan 
ishlab chiqilgan. Uxtomskiy. 
Diqqatning ikki turi mavjud
:
ixtiyoriy va ixtiyoriy (ixtiyoriy).
Ixtiyorsiz diqqat - bu organizm tomonidan hech 
qanday harakatsiz, ma'lum bir qo'zg'atuvchining tanaga ta'sirida amalga oshiriladigan tug'ma jarayon. 
Ijtimoiy faoliyat jarayonida inson o'z e'tiborini nazorat qilish qobiliyatiga ega bo'ladi. Insonning irodasiga 
bo'ysunadigan diqqat ixtiyoriy (ixtiyoriy) deb ataladi, etakchi rol frontal bo'laklarga tegishli, intellektual 
diqqat esa uning eng yuqori shakli hisoblanadi. Shunday qilib, diqqat insonning aqliy faoliyatini maqsadli 
safarbar etishda ifodalangan ijtimoiy rivojlanish mahsuli bo'lib, miya yarim korteksining ma'lum bir 
sohasini mahalliy faollashtirishda va korteksning boshqa sohalarini inhibe qilishda namoyon bo'ladi. 
Elektrofiziologik jihatdan e'tibor a-ritmning mahalliy bostirilishida yoki kech qo'zg'atilgan potentsiallarning 
o'zgarishida ifodalanadi (P 300). 
iroda
– 
maqsadga erishish istagining ifodalilik darajasi. Shaxsning eng muhim irodaviy fazilatlari - bu 
qat'iyatlilik, chidamlilik, qat'iyatlilik, mustaqil harakat va ishlarni bajarish qobiliyatidir. 
Tuyg'u
aqliy faoliyat shakllaridan biri sifatida 7.3-bo'limda ko'rib chiqiladi. 
Shartli reflekslarni kashf qilish va o'rganish aqliy faoliyatning fiziologik mexanizmlarini o'rganish yo'lidagi 
birinchi qadam bo'ldi. I.P.Pavlov fiziologiya va psixologiya umumiy ob'ektni o'rganishini ta'kidladi - 
yuqori 
funktsiyalar
 miya, ammo bu fanlarning har biri ushbu funktsiyalarni o'rganishga o'z usullari va 
tushunchalari bilan yondashadi, shuning uchun aqliyni fiziologikga to'liq qisqartirish mumkin emas.