Ta’lim qoraqalpoq tili. Baymenova K

Lug‘at diktanti o‘rganilayotgan mavzuga oid 8-10 so‘zdan iborat bo‘lib, bu 

diktant turiga tez-tez murojaat qilib borilishi kerak.. Masalan, "Undosh tovushlar" 

mavzusini  o‘rganish  jarayonida  yonma-yon  kelgan  bir  xil  qo‘sh  undoshli  so‘zlar 

(ikki,  katta,  yetti,  qattiq,  taajjub,  taassuf,  mutafakkir,  issiq,  muvaffaqiyat,  attang 

v.h.)dan, "B, D  undoshlari" mavzusini o‘rganishda esa shu tovushlar so‘z boshida, 

o‘rtasida  va  oxirida  ishlatilgan  holatlarga  oid  lug‘at  diktantlarini    o‘tkazib  borish 

maqsadga muvofiqdir.. 

O‘zbek  tili  ta'limi  jaaryonida  o‘quvchilarning  imlo  savodxonligini 

shakllantirib borishda ovozsiz diktantlar ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bunda 

usuldan o‘rganilayotgan mavzu bilan bog‘liq holda narsa-buyumlar, natyurmortlar, 

rasmlarda  tasvirlangan  predmetlarni  ko‘rsatish  orqali  o‘tkaziladi.  O‘qituvchi 

ko‘rsatilayotgan narsaning nomini aytmaydi; o‘quvchilar esa ko‘rgan narsalarning 

nomini  yozib  boradilar.  CHunonchi,  qoraqalpoq o‘quvchilariga  non,  g`isht,  olma, 

anor,  uzum,  sabzi,  bodring,  buzoq  singari  narsalarning  rasmlari  ko‘rsatilsa, 

o‘quvchilar  ularni  o‘z  ona  tillarida  nan,  go‘sh,  alma,  anar,  ju'zim,  geshir,  qiyar, 

buzaw  deb  o‘zbek  tilida  esa  ularni  non,  g`isht,  olma,  anor,  uzum,  sabzi,  bodring, 

buzoq  shaklida yozishlari mumkin.  

Diktantdan keyin o‘tkaziladigan suhbat jarayonida o‘quvchilar o‘z xatolarini 

aniqlashi va bu so‘zlarni o‘zbek tilida qanday yozish imkoniyatini bilib oladilar. 

Ta'lim qoraqalpoq tilida olib boriladigan maktablarda ijodiy diktantning bir 

ko‘rinishi  bo‘lgan  tarjima  diktantlaridan  ham  foydalaniladi.  O‘quvchilar 

---

 

53 

hukmiga  qoraqalpoqcha so‘zlar havola  etiladi  va  ularni  o‘zbek  tiliga tarjima  qilib 

yozish topshiriladi. 

YUqorida  tilga  olingan  diktant  turlarini  o‘tkazishda  imlo  va  talaffuz  birga 

qo‘shib  olib  boriladi.  O‘quvchilar  bir  vaqtning  o‘zida  so‘zlarning  ham  imlosiga, 

ham talaffuziga e'tibor beradilar. 

Ma'lumki, ta'lim qoraqalpoq tilida olib boriladigan maktablarda o‘zbek tilini 

o‘qitishdan  maqsad  o‘quvchilarni  o‘zbek  tilida  o‘z  fikrini  bayon  qilish,  o‘zgalar 

fikrini  tushunish  va  bu  tilda  ish  yuritishga  tayyorlashdir.  Bu  maqsadga  erishish, 

avvalo, ularning so‘z zaxirasi bilan bog‘liq. 

Ta'lim  qoraqalpoq  tilida  olib  boriladigan  maktablarning  boshlang‘ich 

sinflarida uquvchilarning so‘z boyligini oshirib borish maqsadida bir qator lisoniy 

didaktik omillardan foydalanib borish ham maqsadga muvofiqdir. 

O‘zbek  tili  mashg’ulotlarida  matn  ustida  ishlash.  Metodlarining  xilma-xil 

usullaridan foydalanib borish natijasida ham  o‘quvchining o‘zbekcha so‘z boyligi, 

ijodiy tafakkuri shakllantiriladi. 

  Matn  nutqiy  hodisa  bo‘lib,  u  ikki  va  undan  ortiq  gapning  mazmunan 

birikishidan  hosil  bo‘ladi.    Boshlang‘ich  sinflar  uchun  yaratilgan  «O‘zbek  tili» 

darsliklariga    kiritilgan  matnlarni  ikki  guruhga  ajratish  mumkin:  1)  ta'limiy-

ma'rifiy matnlar; 2) ta'limiy-tarbiyaviy matnlar.