Quyidagi jadvalda dasturlash tili rivojlanishi tarixidan qisqacha ma'lumot berilgan
Dasturlash tili
Yaratilgan yili
Dasturlash tili
Yaratilgan yili
Plankalkyul
1946
PL/1,Beysik
1964
Short cod
1949
Algol W
1965
Assembler "Edsak"
1950
Logo
1967
AO
1950
Algol 68
1968
Avtokod "Madlen"
1953
APL
1969
Tezkor kodlash
1955
Paskal
1970
A-2, Flou-metik
1956
Fort
1971
IPL-1, Mat-metik
1957
Prolog, Si
1972
Fortran
1958
Ada
1972
Algol 58
1959
Smoltok
1980
APT, LISP, Kobol, Algol-60
1960
C, C++, Java, Delphi, Python
1984-2010
Dasturlash tili tarixidan
Dasturlash tillari, asosan, ikkinchi jaxon urushidai keyin yaratila boshlandi. Arxeologik qazilmalarda topilgan sopol taxtachada bundan 3800 yil oldin (eramizdan avvalgi 1800-yillar) Bobilda foiz bilan bog'liq murakkab amallar algoritmi keltirilgan. Unda aniq masala ishlangan bo'lib, agar bug'doy yiliga 20% dan oshib borsa, uning miqdori ikki marta o'sishi uchun necha yil va oy kerak bo'lishi algoritmi yozilgan
XIX asr fransuz kashfiyotchisi Jozef Mari Jakkard 1804 - yilda yupqa mato ishlab chiqish jarayonida stanoklari uchun perfokartani eslatuvchi tasma ishlatgan va shu bilan perfokartaga asos solgan edi.
1836 - yilda ingliz olimi Charlz Bebbij hozirgi kompyuterlarning bevosita ajdodi bo'lmish analitik mashina ishlab chiqishga kirishdi va bu masalani nazariy hal qildi. Bu mashinaning asosiy xususiyati uning dastur asosida ishlashi va hisob-kitob natijalarini "eslab" qolishida edi.
1843 yilda ingliz matematigi Ogasta Ada Bayron (Lavleys) - shoir lord Bayronning qizi analitik mashina buyruqlar asosida ishlashi kerakligini ta'kidladi. U berilgan shartlar bajarilmaguncha qadamlar ketma-ketligini ta'minlovchi buyruqlarni yozdi. Ana shu holat bilan u dasturlash tiliga asos soldi. Mazkur va boshqa kashfiyotlar kompyuter yaratil-gach, ularga zarur bo'lgan til yaratishni talab etdi
Dasturlar ishlab chiqishning loyihaviy usullari quyidagilar:
Modul texnikasi.
Faza chizmasi.
Top Down - loyiha (pasayuvchi Boshqa loyiha usullari.
Ob’ektga mo‘ljallangan tahlil.
Dasturiy ta’minot ishlab chiqish masalasining qo‘yilishi
Amaliy dasturiy ta’minot sohasidagi mahsulotning ancha uzoq hayotiy sikli shunga asoslanadiki, professional talablar apparat vositalarining texnik imkoniyatlari singari tez o‘zgarmaydi. Apparat vositalarining o‘zgarishi, shuningdek, yangi kompilyatorlar (Compiler) va operatsion tizimlar paydo bo’lishi sababli dasturiy ta’minot xizmat muddati davomida o‘zgartirishlaming katta miqdori zarur bo‘lib qoladi.
Shunday qilib dasturiy ta’minot ikki qismga bo‘linadi:
• tizimli dastur ko‘rinishidagi apparat qismining boshqarilishi
• muammolarning yechiiishiga qaratilgan amaliy dasturlar
Bu bilan bir qatorda tizimli va amaliy dasturlar ishlab chiqish va kompyuter xizmatini yengillashtirish uchun bir qator dasturlash tillari va qo‘llash servisi mavjud.
Dasturlar isblab chiqish tavsifi quyidagi bosqichlarga bo’linadi:
• Ma’lumotlar oqimi o‘tish chizmasi (blok-chizma).
• Yechimlar jadvali.
• Dastuming mantiqiy chizmasi.
• Tarkibiy diagrammasi (Struktogramm).
Dasturning mantiqiy chizmasi
Dastuming mantiqiy chizmasi jarayonlar, kiritish-chiqarish va oqim chiziqlari kabi belgilami o‘z ichiga oladi. Bu loyiha texnikasi yordamida masalani yechish uchun zarur takliflar zanjiri yaqqol ko‘rsatilgan qaror jarayonini chizish orqali tasvirlash mumkin. Dastuming mantiqiy chizmasida har doim "Boshi" va "oxiri” mavjud bo‘ladi (inglizcha: Start and Stop). Quyidagi qoidalarga amal qilish kerak:
• Dastuming mantiqiy chizmasini shunday qurish kerakki, uni "tepadan pastga" o‘qish mumkin bo‘lsin.
• Ma’lumotlarga arxivlangan axborot matnlari sig‘ishi kerak
.• Agar dasturning mantiqiy chizmasi o ‘ta kompleksli (murakkab) va aniq bo‘lmasa, konnektorlardan foydalaniladi.
• Bu yerda ham, tasvirlashni mumkin qadar osonlashtirish va keragicha murakkablashtirish qoidasiga amal qilinadi.
Dasturlaming mantiqiy chizmalarida tez-tez uchrab turuvchi "Tarmoqlanish" va "konnektor" belgilari quyida chizma tarzida oydinlashtirilgan:
Dasturiy vositaning tashqi tavsifini ishlab chiqishda ob’ektli yondashuv xususiyatlar
DV ishlab chiquchilarining nuqtai nazaridan kelib chiqsak, obektlar (hamda ularning sinflari)ning quyidagi kategoriyalarini farqlash lozim:
- modelli (moddiv voki aqliy olam obyektlari;
- real olam ob’ektlarining axboriy (ya’ni axborot beruvchi) modellari (ulami foydalanuvchilik ob'ektlari deb ataymiz);
- dasturlaming bajarilish jarayoni ob’ektlari;
DV ni ishlab chiqish jarayoni ob’ektlari (texnologik dasturlash obyektlari).
Biron-bir konkret munosabat bilan bogManishi mumkin bo‘lgan ob’ektlaming birlashgan har bitta o‘rinda turli ob’ektlar (biroq aniq ob’ektlar) mavjud bo‘lishi mumkin (bunday hollarda ular та ’lum sinfga mansub ob'ektlar deb ataladi). Bir o‘rinli munosabat ob'ektning oddiy xususiyati deb ataladi. Ob’ektlarning ko‘p o‘rinli munosabatlarini ob’ektning assotsiatsiyali xususiyati (agar ushbu ob’ekt ushbu munosabatda ishtirok etsa) deb ataymiz. Ob’ektning holati ushbu ob ektning oddiy yoki assotsiatsiyali xususiyatlarining ma’nolari (qiymatlari) ga ко‘га o‘rganilishi mumkin. Biron-bir umumiy xususiyatlarga ega bo‘lgan barcha ob’ektlar to‘plami ob'ektlar sinfi deb ataladi.
Dasturlar ishlab chiqishning test usullari
• Yozuv stoli oldidagi test
• Black Box <> White Box
• Test ma’lumotlari
• Modul testi
• Umumiytest
Dastur ishlab chiqilayotganda, ya’ni dastuming oxirgi, taijima qilsa bo‘ladigan va umuman olganda ishlaydigan kodi (Quellcode) mavjud bo‘lsa, unda dastuming ushbu kodi istalgan talablaiga muvofiq kelish-kelmasligi tekshirib ko‘rilgan bo‘lishi kerak. Bu test nazorati (testlash) deb ataladi.
Testlash sifat kafolatining bir qismidir. Test nazoratining ko‘p ko‘rinish va usullari mavjud. Bu bobdagi namunalarda eng muhim usullar ko‘rsatiladi va izohlanadi.
Testlash - bu havaskor dasturchilar qo‘llashni yaxshi ко‘гаdigan sinov emas. Professional dasturlar muntazam ravishda testdan o‘tib turishlari, funksionallik tasnif (spesifikatsiya) bilan mosligini hujjat bilan tasdiqlash uchun esa test natijalari hujjatlashtirilishi kernk.
Dasturiy ta’minot mahsulotlarining sifat ko‘rsatkichlari quyidagi turlarga bo’linadi:
- Sifat belgilari axboroti.
- Korrektlilik, ishonchlilik va foydalanuvchi uchun qulaylik
- Xizmat ko‘rsatishning qulayligi.
- Samaradorlik va takror foydalanish imkoniyati.
- Dasturiy ta’minot sifati va xarajatlari
Dastuming ta’minot xizmati va uning kelgusidagi rivojlanishi tendensiyasining asosiy omillari quyidagilar:
Xizmat ko‘rsatish bo‘yicha harakatlar
Xizmat ko‘rsatishga loyiq dasturni aniqlash
Portfolio-tahlil
ABC-tahlil
Xizmat ko‘rsatishning borishi
Dasturiy ta’minot hujjatlari
Texnik xizmat ko‘rsatish bo'yicha bitim
AT shartnomalar tamoyillari.
Qo‘llab-quwatlash shartnomasi (Hotline)
Texnik xizmat ko‘rsatish shartnomasi
Dasturiy ta’minot bo‘yicha hujjatlar (dasturlami tavsiflash) o’z navbatida 3 turga bo’linadi bular:
