Talaba: Xasanov Sardor Eldor o’g’li
Variant:24
1-savol
Aholi daromadlari darajasiga baho berish uchun nominal, ixtiyorida bo'lgan va real daromad tushunchalaridan foydalaniladi. Nominal daromad – aholi tomonidan ma'lum vaqt oralig’ida olingan pul daromadlari miqdori hisoblanadi. Ihtiyorida bo'lgan daromad – shahsiy iste'mol va jamg’arma maqsadlarida foydalanish mumkin bo'lgan daromad. Real daromad – narx darajasi o'zgarishini hisobga olib, aholining ihtiyorida bo'lgan daromadga sotib olish mumkin bo'lgan tovar va hizmatlar miqdorini ko'rsatadi.
Aholining nominal pul daromadlarining asosiy manbalari.Ishlab chiqarish omillariga hisobidan olinadigan pul daromadlar. Davlat yordam dasturlari bo’yicha to’lov va imtyozlar bo’yicha pul tushumlari. Moliya -kredit tizmi orqali olinadigan pul daromadlari. Real daromad – narx darajasi o‘zgarishini hisobga olib, aholining ixtiyorida bo‘lgan daromadga sotib olish mumkin bo‘lgan tovar va xizmatlar miqdorini ko‘rsatadi. Aholining nominal pul daromadlari turli manbalar hisobiga shakllanib, ulardan asosiylari quyidagilar hisoblanadi:
a) ishlab chiqarish omillariga olinadigan daromad
b) davlat yordam dasturlari bo'yicha to'lov va imtiyozlar shaklidagi pul tushumlari;
v) moliya-kredit tizimi orqali olinadigan pul daromadlari
Aholi turmush darajasi Bu ularning xayot kechirishi uchun zarur bo’lgan moddiy va ma’naviy ne’matlar bilan ta’minlanishi hamda kishilar ehtiyojining bu ne’matlar bilan qondirilishi darajasidir.
Aholi turmush darajasini ifadolovchi ko’rsatkichlar Tug'ilish va o'lish darajasi hamda boshqa demografik ko'rsatkichlar;
Xayot kechirishning sanitar gigienik jihatdan sharoitlari;
Oziq ovqat tovarlarini iste'mol qilish;
Turar joy sharoitlari;
Ma'lumot va madaniyat;
Mehnat qilish va bandlik sharoitlari;
Aholi daromadlari va harajatlari;
Hayot kechirish qiymati va iste'mol snarxlari;
Transport vositalari;
Dam olishni tashkil etish;
Ijtimoiy ta'minot;
Inson erkinligi;
Lorenc egri chizig’i;
Mamlakatlar va aholi turli qatlamlari o'rtasida daromadlar tengsizligini miqdoriy aniqlash uchun Lorenc egri chizig’idan foydalaniladi. Uning yotiq chizig’ida «oilalar ulushi» tik chizig’ida «daromadlar ulushi» joylashtiriladi.
Daromadlarning mutloq teng taqsimlanish imkoniyatini harakterlovchi va haqiqatda oilalar ulushiga daromadlar taqsimotining real darajasini ko’rsatuvchi ma'lumotlar grafikda joylashtirilib, daromadlar tengsizligi darajasi miqdoriy aks ettiriladi.(chizma).
Mutloq tenglikni ifodalovchi va Lorenc egri chizig’i o'rtasidagi farq qanchalik katta bo'lsa, daromadlar tengizligi darajasi shuncha yuqori bo'ladi.
Aksincha farq qanchalik qisqarsa daromadlar tengsizligi yumshayotganligini bildiradi.
II. Dicel koefficienti.
Bu kursatkich aholining 10 foiz ancha yuqori ta'minlangan qismining o’rtacha yillik daromadlarini 10 foiz eng kam ta'minlanganlarining huddi shunday daromadlariga nisbati bilan aniqlanadi.
III. Djini koefficienti
(Italiya iqtisodchisi Korrodo Djini nomi bilan ataladi).
Bu ko’rsatkich daromadlar tengsizligi indeksi deb nomlanadi. U qanchalik katta bo’lsa (ya'ni 1,0 ga yaqinlashsa) tengsizlik shuncha yuqori bo’ladi. Aholi daromadlari tenglashib borganda bu ko’rsatkich «O» (nol) ga intiladi.
Aholi daromadlarining tabaqalanishi o’z ifodasini uning tarkibiy qismlari, shu jumladan ish haqining aholi alohida qatlamlari, iqtisodiyot tarmoqlari va sohalari o’rtasidagi nisbatda topadi.
Lorens egri chiziqi bilan bog‘liq daromadlarning tengsizligi darajasini aniqlashning ancha qiziqarli usullardan biri SHvetsariya iqtisodchisi Paretoga tegishli. U daromadlar taqsimlanishini tadqiq qilib eng kam va eng yuqori darajada daromad oladigan tabaqalar ulushi aholining kamchilik qismini tashkil etishini ko‘rsatadi. Jumladan, AQSH da barcha aholiga nisbatan eng kam daromad oluvchilar 13,5 foizni, eng yuqori daromad oladiganlar 5-20 foizi tashkil etgan. Daromadlarning asosiy qismi o‘rtahol qatlamlarga to‘g‘ri kelgan. Daromadlarning taqsimlanishidagi bu bog‘lanish iqtisodiy nazariada Pareto qonuni deb yuritiladi.
Daromadlarnng taqsimlanishi
Har qanday iqtisodiyot sharoitida daromadlar tengsizligini keltirib chiqaruvchi umumiy omillar ham mavjud bo‘ladi. Bularning asosiylari quyidagilar:
kishilarning umumiy layoqati (jismoniy, aqliy va estetik) dagi farqlar;ta’lim darajasi va malakaviy tayyorgarlik darajasidagi farqlar;
tadbirkorlik mahorati va tahlikaga tayyorgarlik darajasidagi farqlar;
ishlab chiqaruvchilarning bozorda narxlarni o‘rnatishga layoqatliligi (bozordagi hukmronlik darajasidan kelib chiqib).
