Talab va taklif elastikligi

5.1-rasm. Talab absolyut elastik, 5.2-rasm. Elastik bо‘lmagan
elastikligi cheksiz bqlganda talab chizig‘i
talab chizig‘i
Talab elastik bо‘lmasa, narxning о‘sishi daromadni о‘sishiga, kamayishi, daromadni kamayishiga olib keladi va bunday xolda sotuvchilar faqat narxni oshirish orqali daromadni oshirishi mumkin. Talab elastik bо‘lganda, daromadning о‘zgarishi narxning о‘zgarishiga teskari bо‘ladi va sotuvchilar bu holda narxni pasaytirish orqali daromadni oshirishlari mumkin. Talab elastik bо‘lganda, narxning pasayish surhatidan talabni oshish surhati yuqori bо‘ladi, natijada daromad oshadi. Talab elastik bо‘lmaganda  narxning pasayish surhati, talabning о‘sish surhatidan yuqori bо‘ladi, bu о‘z navbatida daromadni pasayishiga olib keladi.


5.3. Talabning daromad bо‘yicha elastikligi.

Yuqorida taokidlanganidek, talabning daromad bо‘yicha elastikligi kо‘rsatkichi ham mavjud.

Ma’lumki, har 20-30 yilda mamlakat daromadi 2 marta oshadi, bunga mos holda iste’mol va ishlab chiqarish ham о‘zgarib boradi. Shu narsa aniqlanganki, rivojlangan mamlakatlarda daromad oshgan sari turli xizmatlarga bо‘lgan talab oshib boradi, rivojlanayotgan davlatlarda esa uzoq muddat xizmat qiluvchi tovarlarga bо‘lgan talab oshadi. Demak, insonlar daromadi talabga ta’sir etar ekan, talabning daromad bо‘yicha elastikligi kо‘rsatkichini aniqlash zaruriyati ham tug‘iladi. Bu kо‘rsatkich talab bildirilgan mahsulot hajmining foizda о‘zgarishining daromadning foizda о‘zgarishiga nisbati orqali hisoblanadi.
Talabning daromad bо‘yicha elastikligi kо‘rsatkichining xususiyatlaridan biri ba’zi tovarlar uchun uning manfiy kattalik bо‘lishidir, ya’ni daromad oshishi bilan ba’zi tovarlarga talab kamayishi mumkin (past sifatli mahsulotlar).
Talabning daromad bо‘yicha elastikligi quyidagicha aniqlanadi:
K_el.tal.d = ,
bunda D - daromadning о‘zgarish foizi,
Q_tal - talabning о‘zgarish foizi.
D= ^. 100 %,
bunda D₁ va D₂ - mos ravishda dastlabki va keyingi daromad.

Talabning daromad bо‘yicha elastikligiga quyidagi omillar ta’sir etadi:

a) u yoki bu tovarning oila byudjeti uchun ahamiyatliligi;
b) ma’lum tovarning zeb-ziynat yoki birinchi ehtiyoj buyumlariga taaluqli ekanligi (birinchi guruh uchun elastiklik yuqori, ikkinchi guruh uchun esa past bо‘ladi);
v) talabning turg‘unligi.
Bundan tashqari shunday holatlar ham mavjudki, biror tovarga bо‘lgan talabning elastikligi boshqa tovarlar narxining о‘zgarishiga bog‘liq bо‘ladi. (Masalan benzining narxi oshishi bilan yuqori quvvatli kо‘p yonilg‘i iste’mol qiluvchi avtomobillarga bо‘lgan talabni qisqartiradi).
X tovarga bо‘lgan talab о‘zgarishining U tovar narxining о‘zgarishiga bog‘liqligini quyidagicha aniqlash mumkin:
K_el =