Takrizchilar

1.bob. XIII-XIV ASRLARDA AMIR TYeMUR MARKAZLAShGAN DAVLATIDA HARBIY SAFARBARLIK
Amir Temurning Xarbin san’ati va qo’shinlarining tuzilishi
Soxibkiron Amir Temurning harbiy san’ati tugrisida tuxtalar e ka nm iz, tarix zarvaraklarini varaklash va ishzashpp natijasida juda boy tajribaga ega ekanligini ko’rishimiz mumkin.
Dunyoning 27 mamlakatini zabt etishi Amir Temurning kushshsh va uning harbiy san’ati bosh omil buladi. Temur buyuk sarkarda sifatida dunyoga mashxur. Uning golibona yurishlari kullagan taktik va strategik jang qilish uslublari bugungi kunda xam jaxondagi yetakchi mamlakatlarning harbiy bilim yurtlari va akademiyalarida urganiladi va ukitilayotganligi biz uchun bu faxr bagishlaydi.
Juda kattik; temirdek mustaxkam tartib va intizomga ega bo’lganTemur qo’shinlari asosan piyoda va otlik askarlardan iborat bulgan. Ular “Unliklar” (“ayl”), “Yuzliklar” (“xushun”), “Mingliklar” (“xazora”) va “Un mingliklar” (“tuman”)ga bulingan va ularga “Unboshi”, “Yuzboshi”, “Mingboshi” xamda “Amir”lar boshchilik kilshpgan. “Ttaanlarda askarlar soni 10 ming, qo’shinda esa 100 ming bulgan. 10 minglik lashkarlarni boshqarish uchun “Tuman ogasi”, minglik bulimni “Mirixazora”, yuzlikni “Xushunboshi” va unlikni boshqarish uchun “Aylboshi” kabi harbiy mansablar tashkil kilinga n.
Bush1nma boshlixlari - amirlar Temunga tobe bo’lgankirk aymok (kabila)dan un ikkitasi; barlos, argin, jaloir, tujichi, duldoy, mugil, sulduz, tugoy, kipchok, arlot, totor va tarxonlar orasidan tanlab olingai. Eng ulug martaba amirlik bulib, Temur faoliyatining dastlabki yillardan boshlab uni tark etmasdan sodiklik bilan xizmat kursatgan 313 kishiga berilgan: bittasi am!f ul-umaro, turtasi beglar begi, yuzdadan mingboshi, yuzboshi va unboshi b5?lgan. Bulardan tashkari, yana un ikki nafar kishiga birinchidan to un ikkinchi darajali amirlik unvoni berilgan. Un ikkinchi darajali amir odatda amir ul-umaroning bitgadan bayrok va bittadan nogora, amir ul-umaroga bir bayrok, nogara, un minglik qo’shin, tut va chortug, turt nafar beglar begining xar biriga bittadan bayrok, nogara, chortut va burgu (karnay) berilgan.
Bu uz i ga xos ramzlar qo’shin bulinmalarini bir-biridan farklab, ajratib turgan. Jumladan, katta kizil bayrok qo’shin boshligi am!f ul- umaro yoki beglar begish!ng ramzi bulgan. Ot yeli boglangan nayzali uzun tug tuman ogasining, ikki tomonga kokillari osilgan ikki nogara yuzboshining belgisi xisoblangan. Otlik kismlarni boshqarish uchun maxsus ajratilgan otlik egalarining ikki tomosha tabl dovul osiliv kuyilgan. Jang boshlanishi oldidan suvoriylar maxorabaga solish maqsadida unga bong urib kokilgan.
Amir Temur adolat yuzasidan askarlarnshn ugoon darajalarini xisobga olgan xolda ularga maosh belgilash tartibini joriy kilgan.
Jumladan, oddiy sipoxiy mingan otning baxosi barobarida, baxodirlar 2-4 ot kiymati barobarida, aylboshi karamogidagi navkarlarga nisbatan un barobar kup maosh olgan. Yuzboshilarniki esa un boshlarnikidan gaki barobar yuqori, mingboshilar maoshi esa yuzboshilarnikidan >*4 barobar ziyod kilib belgilangan.
Amir Temur sipoxni tuzishda asosan uz zamonida mashxur bulgan, unliklar, yuzliklar, mingliklar tartibiga amal qiladi. Ushshg lashkarlarishshg eng kuyi buginini unliklar tashkil etgan bulsa, eng yuqori bugini esa amir ul-umaro raxbarlik kilgan siplx edi. Ularning ustidan yakka uzi cheksiz huquqga ega bo’lganxolda kumondonlik kilgan. Temur unboshi, yuzboshi, mingboshi amirlar tanlashda shunchaki, tanish-bilishlar asosida tayinlanmasdan, balki bu masalada bevosita jang maydonida uzining maxoratini kursatgan shaxslarni tanlagan. Bu xakda Temur shunday deydi “Amr kildimki, kachonki asl sipoxlardan ish kurgan, jang-jadalda suyagi kotgan un kishi yigilsa, bulardan kaysi birining shijoati, botirligi ortikrok bulsa, kolgan tukkistasining roziligi va ma’kullashi bilan uni uzlariga saylab, otini unboshi deb atashsinlar”.
Bu bilan shuni ko’rishimiz mumkinki Temur uz sshyuxini tuzishda tabiyki Qonunchilikka amal kilgan. U xar bir jangchini tanlashda uning suyagi jangu-jadallarda kotganini e’tibor belgan.
Amir Temur sipoxlarni tayinlashda yana shuni ko’rishimiz mumkinki, Temur uz sipoxiga amirlargsh tanlashda, birinchidan, ulardan jang maydonilarida k>fsatgan xizmatlariga kura, kelib chiqishi, kaysi kabila va urugiga karamasdan taynlangan bulsa, ikkinchidan, u uz ugillari va nabiralarini xam sipoxiylarning asosiy kumovdonlari kilib tayinlagan. Masalan, tungich >tli Muxammad Jaxongir uning valiaxdi, ya’ni merosxuri bulgan. U viloyat xikimi bulib, 12 ming otlik askarga ulufa olgan. Ikkinchi ugli Umarshaxga esa viloyat va un ming otlik askarlar ulufa olishini butorgan. Uchshyai ugli - Mironshoxga esa viloyat va tukdiz ming otlik askarlarga ulufa olish xuku'ki berilgan. Turtinchi ugli Shoxrux esa bir viloyat va yetti ming otlik askarga ulufa olish huquqiga ega bulgan.
Amir Temur uz siioxiylarsh1NG yarok-jabduklari va anjom-jixozlari haqida doimo gamxurlik kilgan. U shunday kopun joriy kildiki, yurish va klada oddiy askarlardan xar un sakkiz kishi uzi bilan birga oto chodir (yxama) olgan. Xats bir sipoxiy bir kilich, arra. bigiz. bir kop (juvol). jtoolduz. bolda. unta igna va orkaga osiladigan charm xalta olish kerak bulgan. Baxodirlardan xar bir besh kishi bir chodir. xar biri temir sovut (javshan), dubulga. bir kilich. sadok (ukdon). kamon va beshta ot olgan. Yuzboshilardan xar biri bir chodir. unta ot. qurol-aslaxadan kilich. sadok. kamon. gurzi. chukmor. koskan (kaska, temin kalpok'). zirx Gsovut). bagtar (temirdan yasalgan usti baxmal yoki boshqa mato bilan uralgan soyabon. qurol- aslaxatan-javshan. dubulga. nayza. kilich. sadok va uk-yoydan kutarganicha olgan. Bnrinchi amir bir chodir. bir utov. bir juft soyabon. kl’rol-aslaxadan
[II.Karimov, R.Shams\"tdinov. Vatan tarixi. T. 1997. Ukitl’vchi.406 bet.
esa kul ostidagilarga xam yetadigan darajada olgan. Shunta uxshash ikkinchi.
uchinchi to amir ul-umarogacha. xar kaysisi uz martabalariga yarasha qurol-
aslaxadan va boshqa anjomlardan keragncha olishlari buyurilgan. Otdan foydalanish tartibi quyidagicha belgilangan bulib: birichi amir bir un yuz ot ikkinchisi bir yuz yigirma ot. uchinchisi bir yuz utgiz ot. turtinchisi bir yuz kirk ot. Amir ul - umaroga yetguncha щu tartibda ot olish belgilangan. Amir ul-umaro esa uz bilan uch yuzdan kam ot olmasligi takidlangan. Piyoda askarlarshshg xar biri uzi bilan birga bir kilich. bir kamon. kutarganlaricha uk-yoy olgan^.
Amir Temur urush va tinchlik paytlarida sipoxni kuriklash masalalarini xam xech kachon esdan chikarmagan. Birinchi , sipoxiylar, amirlar, mingboshilar, yuzboshilar va unboshilar devonxonaga, etiksiz, sarmuzasiz (kovushsiz), bur k s kalik chakmonsiz, bukda (xanjar), kilichsiz xozir bumaganlar. Ikkinchidan, un ikki ming askar urushi tinchlik vaqtida qurollangan xolda devonxonaning turt tarafidan kurshab turgan. Xar kecha ulardan ming kishi navbatma-navbat soksilikga ajratilgan.
Xulosa kilib shuni aytish kerakki, amir Temur uz zamonasi uchun kuchli va kudratli qo’shinni tuza oldi. Bu qo’shinni uz davridagi eng yaxshi qurol-yaroklar bilan ta’minladi. Masalan ut ^va toshotar-ra’dandoz, manjalak va uzi otar kabi qurollar. Amir Temur 12 ming dan ortik bulmagan, 12 minglan 40 mingga kadar bo’lganotlik birikma va dushman soni 40 ming kishidan ortik bulsa, unga karshi Temurning uzi borgan. Bunday paytda uning kupshnlari jangga quyidagi tartibga bulingan: 40 ta bulinma bevosita Soxibkironning ixtiyorida bulgan. Ulardan eng saralangan 12 ta bulinma birinchi katorni, kolgan 28 ta ikkinchi va uchinchi katorni tashkil etgan. Temurning ugillari va nabiralari boshchilik qilayotgan k5^inlar yuqorida keltirilgan 40 ta bulinma ung tomonining old kismida, karindosh va ittifokchilar boshchilik qilayotgan qo’shinlar esa uning chap tomonining old kismida joylashgan. Bu barcha kismlar zaxira xisoblanib, Soxibkiron buyrugiga asosan zarur bo’lgannuktalarga tashlagan. Oltita bulinma ung kanot (barongor)ning asosini yoki uning ikkinchi safini va bitta bulinma avongorini tashkil etgan. Yana shuncha bulinma shu asosda chap kanot joylashgan. Ikkinchi safning ikki kanot oldi chu pi shu tartibda birinchi kator (chopovul va shikovul) urin olgan. Birinchi kator oldidagi ilgorda shuncha bulinmaga ega bo’lganmalakali boshliklar va jasur jangchilardan tuzilgan katta avongor joylashgan. Bu avongorning oldida xam avongor bulgan. Uning ikki old tomonida yengil qurollangan ikki bulinma (ung va sul kanotlar korlvular) jangchilar aygokchilik uchun (razvedka) yuborilgan. Ular qo’shinni kukkisdan buladigan x>"jumdan saklar va dushman xarakatini k>'zatib borar edi. Odatda jangsh! xam ana shu bulinma boshlab bergan. Ularga katta avongor uz amiri bilan yordamga kelgan. Ana shu tarika zaruriyatga karab birinchi, ikkinchi va uchinchi katorlar jangga kiritilgan.
^JIU.KapHMOB. R.Shamsuglinov. Vatan tarixi. T.1997. Ukituvchi.407 bet.
Agar bu yordamlar xam kamlik vdshsa, sungra zaxira ishga solingan. Ularning asosiy vazifasi bir xamla bilan dushmanning bayrogini kulga kiritishdan iborat bulgan. Mobodo bu kuchlar bilan xam dushman ustidan galaba krzonib bulmasa, unda amirning uzi sunggi zaxiradagi eng saralangan ku^chlar bilan sherdek dushman ustiga tashlangan. 3-rasm.
Yuqorida bayon etalgan, amir Temur ega bo’lganuch turdagi otlik askarlar tshimidan kurinadiki, jangovar katorlarning markazi kuchsiz bulib, dushman kuchlarining markazdai yorib K1fishiga ataylab sharoit yaratish va markazdan kanotlardagi zarbdor ku'chlar yordamida ush! urab olib, tor-mor kilshini kuzlagan. 4-rasm.

5-rasm. Dushmanni otlik qo’shin bilan kurshab olib yakson kiligl.

Amir Temurning qo’shinlarni butlashda tavachilarning mansabining vazifalari

Bugunga kunda butun dunyoda, jumladan, Markaziy Osiyo mingakasida xavfsizlik, tinchlik va barqarorlikpi ta’minlash goyasi muxim axamiyat kasb etmokda. Ona-Vatashshiz Uzbekistan mustaksl.takta erishgan birinchi kunlardan boshlab birinchi Prezidentimiz Islom Abduganiyevich Karimov tomonidan xar tomonlama chu kur ishlab chikilgan, dunyo mikssida tarakkiyotning uzbek modeli sifatida tan olingan strategik yulimizning eng muxim ustuvor yunalishlardan birini yurtimizda, mintakamizda tinchlik, barqarorlik, xavfsizlikni saqlash va mustaxkamlash masalasi tashkil etildi. Tabiyki, shunday asosda uzokni kuzlab olib borilayotgan izchil siyosat mintakamizda tinchlik, barqarorlikni asrashda muxim rol uynamokda.
Uzbekistonni shonli tarixida yashab xayet go’zaronlik kilgan buyuk shaxslarning tajribasidan kelib chikkan xolda xozirgi global uzgarishni kasb etib kelayotgan zamonda Amir Temur, Jaloliddin Manguberdi, Mirzo Ulugbek, Zaxriddin Muxammad Bobur, Spetamen, T uma ris, Shirok kabi buyuk siymolarimiz ugitlari va prinщshlargai taxlil qilish va izlanishlar olib borish xar bir shaxsshshg burchi deb bilaman.
Tarixda yuz milionlab odamlar “xalk;"’ degan umumiy nom bilan, ular faoliyatida esa “davr”, “zamon” degan umumiy tushunchalar bilan yuritiladi. Ular fakat ana shu umumiy nomlar bilangina tarixiy tarakkiyotga ta’sir kursatishi mumkin, ular umumiy nom bilangina tarixda yeaklanib koladilar. Lekin shunday shaxslar buladiki, ular uzinish aloxida nomi bilan tarixiy tarakkiyotga ta’sir utkazadi, tarixiy tarakkiyetning yunalshpini uzgartira oladi, ba’zan butun davr uning nomi bilan ataladi masalan, Amir Temur davri. Bunday shaxslar oldiga kuygan maqsadi va faoliyati natijasiga karab tarixdan uz urshoga egallaydilar.
Amir Temur uz amirlariga dushman gugrisida ma’lumotlarni yigish bo’yicha farmon berib, dushman soni va maqsadi, jang qilish usullari borasida ma’lum0glarni taxlil kilib, uz qo’shinlarini butlash va ularni qurollantirish, kush1shlar bilan jangovar mashgulotlar (xamjixatlikni shakillantirish bo’yicha) utish borasida ko’rsatmalarberganligi tarix kujjatlarda bayon qilish an.
Masalan dushman qo’shinlariga yetib olishga 1 kun li k yul kolganda, vaziyatdan kelib chiqib, jang strategiyasi tugrisida kursatma berish uchun Amir Temurga xabar berilgan.
Istikboldagi jang old!shdan Amir Temur shaxsan uz qo’shinlar bilan saf kurigi utkazgan, jumladan Temur Tuxtamish bilan utkzadigan jang oldidan qo’shinlarni saf k}figini utkazib ularning, jangovar shayligini va xar bir jangchining bir yilga yetadigan ozik-ovqat zaxirasini, t}ft xil qurol-yarok, ya’sh! yoy, uttiz uk, kalkon va yoy uchun gilof bulishini tatab kigan. Bundan tashkari xar ikki odamning birida duldul ot, xar un K1shshga

bir chodir, ikki belkurak, bir omoch, bir urok, bir arra, bir bolta, bigiz, yuzta igna, chilvir, mustaxdam teri va bir kazon bulishi kerak edi. Jangchilar kurik talab etilgan joylarda yuqorida kursatilgan jixozlarni kursatishga majburiy edi³.
Shuningdek, oldindagi dushmanniig urush olib borish yullarini shoshmasdan, bir zayldami yoki shiddat bilan jakgga kirishini aniqliki kerakligini. Yana dushmanniig jang qilish tartibiii chamalab kur1ppni, ular bor askar bilan bir yula ot kuyib shiddat bilan xujum qiladimi yoki favj-favj bulib, ketma-ket xam l a etadimi? Dushman xamla kilgan vaqtda, jang kilib orkaga kaytib, keyin yana xamla qiladimi yoki birinchi xamlasi i bilan chegaralanib, oxirigacha jang qiladimi? Bu savollar bo’yicha Amir Temur tegishli qarorlar, farmonlar bergan. Masalan dushman orkassha I kaytmay jang kilsa, sipox uning xamlasi bilan tusatdan yetgan zaroaga saor- | tokat kilib, oxirigacha turib berishi kerak edi.
Amir Temurning jang qilish yillari “Uch yillik’, “Besh yillik va “Yetti yillik”larga bulinishi bizga tarixiy manbalarda batafsil oayen | kilingan. Temur xar kanday jangga kirshidan oldin, jangning moxiyati, kim bilan, kayerda, kanday kilib, dushmanniig zaif va kuchli tomonlarini, I dushman qo’shinlarining qurollanishi, askarlar va otlarining soni kandayligi va boshqa ma’lu^gmotlarni tuplab, oldinda turgan jang yuzasidan I tegishli ko’rsatmalarbergan. Jan gni moddiy tomondan ta’minlash | maqsadida utror xalklarni bir kismini dushman mamlakati yakigshga joylashtirib, dexkonchilik va chorvachilikni kuchaytirganligi tarixiy manbalarda yozilgan. Bu bilan Amir Temur oldinda turgan jangga puxga I tayyorgarlik k>fib, jang vaqtida ta’minot masalalarini, qo’shindagi talafotlarni 5fniⁿⁱ butlash choralarini oldindan tayyorlash tugrisida choralar kurgan. TTTv urinda Adshr Temur “Boy mamlakatning askari quvvatli bulur, askari quvvatli mamlakat boy bulu'r” deb bejiz aytmaganligini takidlashimiz urinlidir. Amir Temur uz davlatini boyitish va bu boyitish | negizida qo’shinlarni yengilmas, dovyuurak va jasur askarlardan iborat qo’shin tashkil qilish kerakligini ta’kidlagan.
Ma’ll'mki, xech kaysi davlat uchun tinchlik davrida urush janglarini samarali olib borish xajmidagi kushigshi ushlab turishi iqtisody tomondan maksadga muvofik emas. Tarixiy ma’lumotlar shuni kursatyaitiki, urush boshlanishi bilan qo’shinlar soni u^{n va} uVD^an °R^TIK marotaba | ortirilgan.
qo’shinlar sonining kuiayishi safarbarlik vaqtida amalga oshiriladi. Amir Temur davrida safaroarlik boshqacha kurinishda bulgan, lekin urush oldidan kushshshar safi fuqarolar bilan tuldirilgan, kungillilar qo’shinlari tuzilgan, qo’shinlar va otlar soni kupaytirilgan, qurol-yarog va anjom-aslaxa ishlab chikarshp xajmi orian, xalkdan I
yigiladigan solitslar mokdori kupaytirilgan, urush uchun zarur bo’lganmoddiy vositalarni yigish amalga oshirshgan.
Amir Temur xokimiyatni egallagach, uz oldiga markazlashgan Movarounnaxr davlatini tuzish, uning xavfsizligini ta’minlash va uz kududini kengaytirishni asosiy vazifa kilib kuygan edi, bu vazifani bajarishda harbiy kuch-kudratning, ya’ni armiyaning urni katta rol uynashini yaxshi bilar edi.
Lekin usha davrda mamlakatning chegaralarini kengaytirshp, tanщi dushmanlar taxdidlaridan davlatni, xalkning xavfsizligini va tinch xayotini ta’minlab beruvchi kuchni kayerdan olish kerak edi? Armiyani tashkillashtirish va ko’rish savoli bulajak buyuk davlat arbobi va sarkardaning oldidagi yechimini kutayotgan muammo edi.
Amir Temur harbiy kurilish so xasida uz zamondoshlari Tuxtamish, Boyazid va boshqalardan ilgarilab ketgandi. Uz urinda shuni xam aytib utishimiz kerakki, Amir Temur Chingizxonniig harbiy san’atadan birmuncha faydalangan. Bu xolni qo’shinlarning joylashtirishdan xam ko’rish mumkin⁵. U qo’shinni ko’rish va takomillashtirishning yangi tizimini yaratdi va amaliyotda kulladi.
Amir Temur mu'ntazam qo’shinni, ya’ni doimiy shaylikka tayyor, anik; belgilangan sonda ushlab turish va kuyilgan vazifalarga, jangovar tartib va maksadga ega kiyem va bulinmalarni tuzdi.
U qo’shinlarning bopщaruv tarkibini tartibga soldi va barcha harbiy boshlikdarning majburiyatlarini belgilab berdi. Lashkar “tuman”- un minglik, “xazora”- minglik, “1^ushun”- besh yuzlik va “ayl”- unlik birikmalariga bulingan. Tumanlarda askarlar soni un ming, qo’shinda yuz nafardan otlik bulgan. Amir Temur un minglik uchun “tuman ogasi”, minglik bulinmalari uchun “M1shg xazora”, yuzliklar uchun “kushun boshi” va unliklar uchun “aylboshi” kabi harbiy mansablar ta’sis etgan.
Shu jumladan tovachi mansabidir. Temur davrida eng mas’ul topshiriklarni tovachilar (jarchilar yoki choparlar) bajargan. Temur xar bir yurish oldidan yangitdan qo’shin tutshash uchun viloyag va uruglarga tovachilarni yuborib, viloyat amirlariga Temur farmonlarini otsizmay- tomizmay, to’liq yetkazib qo’shin tuplash uchun fuqarolarni yigar va belgilangan joyga olib borar edi⁶. Bu tartib Temurga kadar mavjud bulmagan.
Tuxtamishxon 1388 yilgi maglubiyatidan sung urushni bas eta kolmadi. U Juchi ulusidan katta bir qo’shin tuzib, 1388 yil oxirlarida Temurga karshi yana xujum boshladi. Kdshnish kirchillama paytida Temur uz qarorgoxini Sogarjda⁷* tiklab, uz tasarrufidagi viloyatlarga tovachilarni yubordi va qo’shinini jangovar xolatga keltirdi.^8
3 Temur va Tuxtamish. T:2000. ! ’ofur Gulom 13 b
Temur va Tuxtamish. T:2000. Gofur Gulom 33 b
* Xozirgi Kattakurgonda tumani.
Temur va Tuxtamish. T.2000. Yeofur Gulom 22 b
Xar v ployat asosii, - “asl” xamda zaxira “izofa” kismlarni tuplab I oyergan. Viloyatlar tosh otar - sangandoz, devor buzuvchi - manjanak ut otar yeki tup - ra’dandoz va naftandoz xamda uzi otar qurollarni ishlata- oiladigan jangchilarni tayyorlar edi.
Yurish oldidan u mashvarat utkazgan, unta harbiy kumondonlar. beklar amirlar taklif kilingan. Shu bilan birga uning maxsus buyruklarish oinoan mamlakatning turli kismlarvda. tavachilar⁹ yordamida' harbiy kismlar guzilgan. Askarlarni yigishdan tashkari tavachilar majburiyatlariga, qo’shinlarni joylashtirish, ularning xarakati va jangovar tartibini amalga oshirilishini nazorat qilish kirgan.
„ ^{Amir Tsm}URNnng buyrutiga binoan viloyat xokimlari. tuman va shaxar I oyeklari, kal’a boshliklari kursatilgan muddatda ro’yhat bo’yicha uz askarlar I jixozlari, zaxiralari bilan belgilangan joyga ortib kelganlar.
Amir I yemur qo’shinining asosiy kismi kuchmanchi xaloardan iborat I edi, lekin shular katorida u_Chyuk xalkdarni xam qo’shinda uz urni bor edi. I Ular piyeda va kushimcha ishlarni bajarishga mo’ljallangan edi. ya’ni I katapult otishga, devorlarni kulatishga (muxandislik ishlariga). olov.ti I naizalarni otishga va neft solib otiladigan kuzalarni uloktirishda I foidalashshgan. ' ■
Shular katorida, yana utrok xalk orasidan dexkonlar, xunarmand va I ooshka soxa vakillari xam jalb kilingan. Boshqa biror sarkardada joriy I kilinmagan ozik-ovqat, dori-darmon tayyorlash va yetishtirib berish I masalalari Amir Temur qo’shinlarida joriy kilingan mashgul bulishgan. I
.. Fa^roaRLikka chakirilganlar uz chorvalari (ot, tuya, kuylari) bilan I qo’shinning ortidan yurganlar. I
Amir Temur qo’shinlarini qurol-yarog bilan ta’minlash uchun Toshkent I
GGG °^XaNGar0" ^{toglarilan temi}R. mis, kurgoshin olinadigan! joilarda konchilar ishlashgan, Fargona toglaridan oltin, kumuщ, neft I
olingan. Qurolsozlar Samarkand va Sha.xrisabzda joylashgan bulib Amir 1 yemurning eng ishonchli kishilari tomogshdan boshqarilgan.

taiyergarlik^ko’rish, jangda ta’minot masalalarini xal qilish uchun bunday 1 choralarni kurganligi ma’lum buladi.

Amir I yemurning buyukligi uning kup soni qo’shinga ega ekanligi emas I balki uning zukkoligi, adolatliligi xukumdor, jasur va mart cap karda’ I
Tavachipik xazirgi davr mudofaa ishlarbulimi vazifasiga tugri keladi
istikbolda turgan jang strategiyasini oldindan kura bilganligi bilan uz davri sarkardalaridan aloxdda ajrab turganligini ko’rishimiz mumkin.
Yana shuni aloxida takidlash urinligi, tovachilik mansabi Gemurdan oldin biron-bir davlatda bulmaganli, uni fakat Temur joriy kilganligini ko’rishimiz mumkin. Tovachilar uz zamonasining yetuk mansablaridan biri bulganligini va Temur qo’shinlarini yangitdan yaratish va tuplashda. qurollantirshpda asosiy vazifalarni bajarishgan. Xozirgi davrga kelib insoniyatning akl-taffakuri rivojlanishi, zamon uzgarishi fan-texnikalari takomillashganligi okibatida armiyada xamo’zigaxos rivoj la nishlar, zamonga karab takomillashishlar yuz berib keldi. Tovachilik mansabi bugangi mudofaa ishlar bulimlari va xaroii kismlardagi safarbarlik ish yurituvi lavozimlariga tugri kelganligini ko’rishimiz mumkin.
■> BOB. XV-XVI ASRLARDA TURKISTON ULKASIDA XARBIN SAFARBARLIK