Tajriba mashg’ulotlari 1 – tajribai sh I bernulli tenglamasi yordamida pьezometrik va geometrik bosim chizig’i diagrammasini tuzish

7- T A J R I B A I SH I
SUYUQLIKLARNI YUPQA DEVORDAGI KICHIK TESHIKDAN

OQISHINI ANIKLASH

ISHDAN MAQSAD:

Tajriba yo’li bilan suyuqlikning yupqa devoridagi teshikdan oqishini xarakterlovchi siqilish Ye, tezlik , maxalliy qarshilik , sarfi koeffitsentlarini aniqlash.(6.1, a-rasm)
QISQACHA NAZARIY MA’LUMOT
Diametri ga teng bo’lgan teshik, kichik teshik xisoblanadi.

Bu yerda N – teshik markazi ustidagi napor.

Qalinligi <3d ga teng devor yupqa devor hisoblanadi, suyuqlikning teshikdan oqishiga ta’sir qilmaydi, Shuningdek devor o’tkir qirrali teshikdan iborat.

Tekshirish natijasida suyuqlik hamma tomondan dumaloq teshikka yaqinlashganda oqim chizig’i oqimchaning boshlanishida egri chiziq bo’ladi va teshikning to’g’risidan o’tib oqimchaning o’qiga yaqinlashishni davom ettiradi. Buning oqibatida oqimcha teshikchadan chiqishda siqilishga uchraydi va masofa farqi (0,5 0,1) d_tesh teng bo’lganda siqilishni hosil qiladi, bu kesim siqilgan kesim deb aytiladi. (6.1, b-rasm)

Oqimchaning siqilish darajasi siqilishi koeffitsiyent orqali aniqlanadi.



bu yerda - siqilishi kesim yuzasi

– teshik kesim yuzasi.

Oqimcha siqilish darajasining o’rtacha tezligi quyidagi formuladan aniqlanadi:

Bu yerda tezlik koeffitsiyenti, tezlikning nazariy qiymati, u qarshilikning mavjudligi oqibatida kamayishini hisobga olgan holda, amaliy tezlikni nazariy tezlik nisbati bilan aniqlanadi:

- maxalliy qarshilik koeffitsiyenti.

- siqilish kesimidagi Kareolis koeffitsiyenti =1,0

Amaliy tezlik V, oqimni tushish troektoriyasi formulasi orqali aniqlanadi.

“x” va “u” koordinata boshiga nisbatan, oqimning istalgan nuqtasidagi koordinatalari va og’irlik markazi bilan siqilgan kesimning mos tushgan koordinatalari.

Tezlik koeffitsenti ni bilgan holda, maxalliy qarshilik koeffitsiyentini quyidagi formuladan aniqlash mumkin.

Yupqa devordagi teshikdan oqayotgan suyuqlik sarfi.

Bu yerda – teshik kesim yuzasi

- sarf koeffitsenti, u oqayotgan suyuqlik sarfini amaliy suyuqlik sarfiga nisbatiga teng, ya’ni oqim siqilishisiz va qarshiligisiz olingan:

^yoki

Bu yerda

Tajriba yo’li orqali yupqa devordagi kichik teshik uchun.

E=0,64; j=0,06; =0,95; =0,62

TAJRIBA QURILMASINING TUZILISHI
Tajriba qurilmasi (6.1, a-rasm) quyidagilardan tashkil topgan: o’zgarmas suyuqlik idishi (1), quvurcha yordamida idish o’zgarmas sathda saqlanadi. O’zgarmas suyuqlik idish kichik xajmli devorida teshik diametri d=1,1 sm li o’tkir qirrali teshik teshilgan vertikalь quvurdan iborat. Teshik markazi ustidagi napor pьezometri (4) bilan o’lchanadi. Jumrak (2) ning ochilishini o’zgartirib, teshik markazi ustidagi napor farqi o’rnatiladi.

Amaliy tezlikni aniqlash uchun oqimchaning tushayotgan koordinatalari olinadi. Gorizontalь koordinati “X” ni aniqlash uchun (5) millimetrlarga bo’lingan chizg’ich o’rnatilgan. Oqimchaning vertikalь koordinatasi “U” ni shpittsentmasshtab yordamida o’rnatiladi. Suyuqlik xajmi (7) o’lchov idishi vositasida o’lchanadi.

Tajriba qurilmasining sxemasi

Oqimchaning siqilishi koeffitsenti aniqlash.

7.1-jadval

№				o’r	Doimiy kattaliklar
	sm	sm^2
1	2	3	4	5	6
1. 2.					d=11

Sarf koeffitsiyentini aniqlash.

7.2 jadval

№	N	W	t	Q	QH		o’r
	sm	sm^3	sek	sm^3/s	cm^3/sek
1	2	3	4	5	6	7	8
1. 2.

Gidravlik ishqalanish va tezlik koeffitsiyentini aniqlash.

7.3 jadval

№	N	X	U	Ui	V	VH		ur		Doimiy kattalik
	sm	sm	sm	cm	sm/s	cm/s
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
1. 2.

TAJRIBANI BAJARISH TARTIBI.

1. 
   Jumrak /2/ ochiladi va istalgan teshik markazi ustidagi napor pьezometrlarda o’rnatiladi.
   
2. 
   Oqimcha ko’ndalang kesim shakli kuzatiladi va shtangenttsirkulь bilan siqilgan oqimcha kesimi o’lchanadi.
   
3. 
   Amaliy tezlikni aniqlash uchun “X” va “U” koordinatalari o’lchanadi. Millimetrli chizg’ich (5) “U” o’qi “U” kattalikka nisbatan ko’chiriladi, shpittsentmasshtab bilan oqimcha o’qi siqilgan kesim bo’yicha o’lchanadi. Tushayotgan oqimcha traektoriyasida 3 ta nuqta uchun o’lchashlar o’tkaziladi.
   
4. 
   Suyuqlik hajmi, (7) o’lchov idishni suyuqlik bilan to’lish vaqti o’lchanadi.