Tajriba ishi. Yarim o’tkazgichli diodni tekshirish

Tajriba ishi.

Yarim o’tkazgichli diodni tekshirish

1.Ishning maqsadi

• 
  p-n o’tishni o’rganish;
  
• 
  yarim o’tkazgichli diodni TKECH (VAX) ni olishni o’rganish.
  

2.Nazariy ma'lumotlar
Yarim o’tkazgichli diodlar deb ikkita elektrod va bitta r-p o’tishlarga ega asboblarga aytiladi. Real diodni VAX –i ideal r-p o’tish xarakteristikalaridan bir oz farq qiladi. Dioddagi to’g’ri kuchlanishning tushuvi r-p o’tish kuchlanishidan katta. Bu tokni yarim o’tkazgich qatlamlarini qalinligidan o’tishiga bog’liq. r-p o’tishli ikki qatlamli yarim o’tkazgichli asbob yarim o’tkazgichli diod deyiladi.
Agar elektr energiyasi manbaning musbat qutbi yarim o’tkazgichli diodning r-soxasi bilan biriktirilsa, bu xolda manbaning elektr maydoni fazoviy zaryad ta'sirini kichik miqdorgacha kuchsizlantiradi, diodning potensial bar'yeri pasayadi, natijada diffuziya va u bilan birga r-p o’tishi orqali o’tayotgan tok keskin ortadi. Yarim o’tkazgichli diodni bunday ulash to’g’ri ulash deb ataladi. Yarim o’tkazgichli diodni teskari ulangan, ya'ni kuchlanish manbaining minusi n soxa bilan, plyusi esa p soxa bilan ulansa, tashqi maydon fazoviy zaryad maydonini kuchaytiradi va o’tishning ikki tomonidagi zaryad tashuvchilar uzoqlashadi. n-p o’tish orqali bu xolda fakat juda kichik tok vujudga keladi, u asosiy bo’lmagan zaryad tashuvchilarning xarakati natijasida xosil bo’ladi. Lekin shu tok tufayli yarim o’tkazgichli diodning teskari qarshiligi chegaraviy kattalik bo’ladi.
Agar teskari kuchlanish chegaraviy qiymatidan oshib ketsa, ventil teshiladi, natijada diodning ventilli ta'siri tugaydi, chunki uning teskari qarshiligi to’g’ri qarshilik qiymatigacha kamayadi.
Diod ulchamlari ruxsat etilgan urtacha to’g’rilangan tokka bog’liq, demak ushbu diodlar to’g’ri ruxsat etilgan tok zichligiga bog’liq. Tok zichligini shunday tanlash kerakki, bunday diod ortiqcha qizib ketmasin. Diodning qizishi uning to’g’ri va teskari qarshiliklari bilan aniqlanadi. To’g’ri qarshilik qancha kichik, teskari qarshilik qancha katta bo’lsa, diod shuncha kam qiziydi, ammo teskari tok kichik bo’lgani uchun teskari qarshilik qizishiga uncha ta'sir etmaydi.
Voltamper xarakteristika diodning asosiy xarakteristikasi bo’lib,n-p o’tishning xarakteristikasiga o’xshaydi. Diodlarning asosiy parametrlari: ruxsat etilgan maksimal to’g’rilangan toki I _tug.m va diodda kuchlanishning tushuvi Utug , ruxsat etilgan maksimal teskari kuchlanish U_tes.m. va maksimal teskari toki I_tes.m., , maksimal ruxsat etilgan quvvatning sochilishi R _soch.m., elektrodlar orasidagi sig’im , maksimal ruxsat etilgan chastota va ish haroratining diapazoni.
Vazifasi bo’yicha yarim o’tkazgichli diodlar to’g’rilagichli, yuqori chastotali, impulsli, tayanchli (stabilitronlar) va xokazo diodlarga ajraladi.
To’g’rilagichli diodlar o’zgaruvchan tokni o’zgarmas tokka o’zgartirish uchun qo’llaniladi.
Yuqori chastotali diodlar tebranishlarini detektorlash va modulyasiya qilish uchun ishlatiladi.
Impulsli diodlar impulsli sxemalarda ishlatiladi. Bu diodlarning asosiy xususiyati shundaki, kuchlanishning qutblari almashtirilganda zaryad tashuvchilarning yangidan taqsimlanishi juda tez, sekundning o’ndan bir necha qismlarida o’tadi.
Yarim o’tkazgichli stabilitronlar sxemalarda doimiy kuchlanishlarni stabillashtirish uchun qo’llaniladi.
3.Ishning bajarish tartibi
1. Rasm-13.1 dagi sxemani yig’ing.



Rasm-13.1


2. Kerakli asboblar:

• 
  UA1-50 mA li o’zgarmas tok milliampermetri;
  
• 
  UA2-3V li o’zgarmas tok voltmetri;
  
• 
  D1-D104 A yoki KD105 B rusumli diod.
  

3. Tok taminoti blokidagi kalitni «0-6,3 V»dan «-»holatiga keltiring.
4. Zanjir uchlarini «0-6,3 V» bog’ichlarga ulang.
5. Kuchlanishni 0 dan 1V gacha o’zgartirib, diod to’g’ri ulangandagi tokni o’lchang va o’lchash natijalarini 14.1-jadvalga yozing.
6. O’lchash natijalariga asoslanib, I_tug = f(U_tug) bog’lanish grafigini chizing.
7.Yuqoridagi ishlarni KD105B diod uchun xam bajaring.

S i n o v s a v o l l a r i

1. 
   Yarim o’tkazgichli diod nima?
   
2. 
   p-n-o’tish nima?
   
3. 
   Ishni bajarish tartibini tushuntiring.
   
4. 
   Diodlarni qayerlarda ishlatiladi?
   
5. 
   Diodni voltamper xarakteristikasini chizing.
   
6. 
   Diodlarni qanday turlarini bilasiz?