Тажриба иши №8 Сувни катионитлаш технологияси

Ҳолдан толган” Na- катионитли фильтрни NaCl эритмаси билан регенерация қилишда регенерацияланаётган ҳажмнинг кўпайиб бориши.
1-Регенерацияланиш бошланиши; II-III- регенерацияланиш оралиғи; IV-V-регенерацияланиш тугалланиши.
Расмдан кўринадики регенерацияланаётган ҳажмнинг кенгайиб бориши, фильтрдан ўтаётган эритма миқдорига боғлиқ бўлиб, фильтрдан қанча кўп миқдорда эритма ўтса, регенерацияланган ҳажм шунча катталашиб, катионитларда g_к нинг ҳажми шунча кичик бўлар экан. Аксинча фильтрдан қанча кам миқдода эритма ўтказилиб, регенерация жараёни тўхтатилса, ундай фильтрлардаги катионитларда g_қ нинг ҳажм шунча катта бўлади. Регенерацияланиш даражаси IV ваV ҳолатларда бўлганда g_қ- нинг ҳажмини янада камайтириш учун фильтрдан кўп миқдорда регенерация эритмасини ўтказиш талаб қилинади. Шу сабабли эритма ортиқча миқдорда сарфланмаслиги учун тажриба натижалари кўрсатишича регенерация ҳолати IV-V-ҳолатларда бўлганда фильтрдан эритма ўтказишни тўхтатиш етарли бўлади.
7.5 –расмда бир хил шароитда ва бир хил концентрацияли NaCl эритмаси билан натрий катионитли фильтрларни тўғри ва қарама-қарши йўналишда регенерация қилиш натижасида регенерацияланмай қолган g – нинг ҳажми фильтрловчи материал баландлиги бўйича қандай ҳолатда бўлиши кўрсатилган, g- нинг ҳажми катта ёки кичик бўлиши туз эритмасининг фильтрдан ўтиш ҳолатига боғлиқ бўлиб, эритма юқоридан пастга юборилиб регенерация қилинган фильтрларда g-нинг ҳажми катионитнинг паситки қатламларидагига қараганда каттароқ бўлар экан. (1-3 ҳолатлар). Эритма пастдан юқорига юборилиб регенерацияланган фильтрларда аксинча g-нинг ҳажми катионитнинг юқори қатламларида каттароқ бўлади (2-4 ҳолатлар).

7.5 – расм. Тўғри (а) ва қарама-қарши (в) йўналишларда регенерецияланган фильтрларда қолдиқ Ca ва Mg катионларининг концентрацияси катионит ҳажми бўйича тасвирланиши а- тўғри, б- қарама-қарши йўналишларда регенерация қилинган фильтрлар.

Адабиётларда такидланишича, тўғри йўналишда регенерациялашган фильтрларнинг тажриба натижалари бўйича ишлаш даврини шартли равшда уч қисмга ажратсак, тўғри йўналишда реген ерация қилинган фильтрларда, фильтрат қаттиқлиги камайиши бир хил бўлмай, ундан ўтаётган сув миқдори кўпайиб бориши билан фильтрларнинг иш даври охирларида фильтратнинг қаттиқлиги ошиши тезлашади.
Қарама – қарши йўналишда регенерация қилинган фильтрларда фильтрдан ўтаётган сув аввало қолдиқ ион алмаштириш ҳажми каттароқ бўлган қатламдан, фильтрдан чиқа бориш жараёнида эса қолдиқ ион алмаштириш ҳажми кичикроқ қатламлардан ўтиши натижасида фильтрат қаттиқлиги камайиши фильтрнинг иш даври бошидан то охиригача бир хил бўлар экан.
Бир хил миқдорда NaCl эритмаси сарфланиб тўғри ҳамда қарама-қарши йўналишларда регенерация қилинган фильтрларда сув қаттиқлиги камайиши ўзаро солиштирилганда, қарама-қарши йўналишда регенерация қилинган фильтрларда сув қаттиқлиги кўпроқ камайиши тажрибада аниқланган. Na- катионитли фильтрларнинг регенерация даражаси NaCl тузининг сифатига ва солиштирма сарфига ҳам боғлиқ бўлади. Тузнинг солиштирма сарфи катионитдаги бир г- экв. миқдордаги Ca ва Mg катионларни сиқиб чиқариш учун керак бўладиган /грамм ёки экв./ NаCl бирикмаси миқдори билан ўлчанади ва унинг сарфи қуйидаги ифодадан топилади.
а_NaCl=A_NaCl /EV
бу ифодада: a_NaCl нинг солиштирма сарфи, г-экв / г-экв ёки г / г-экв.
А- 100% ли NaCl нинг сарфи,
Е- катионитнинг ион алмаштириш ҳажми г-экв/м³,
V- катионитнинг умумий ҳажми: м³.
Баъзи ҳолларда NaCl тузининг солиштирма сарфи, 1м³ катионитни регенерация қилиш учун сарфланган килограммда ифода қилинган миқдори билан ҳам характерланди. Бу ҳолда а-нинг қиймати кг/м³ бирлигида белгиланади.
Na- катионитли фильтрларни регенерация қилишда олинган тузнинг солиштирма сарфи, фильтрларнинг турига ва уларнинг сув тозалаш қурилмаларида жойланиш ўрнига қараб, қуйидагича: белгиланади бир поғонали қурилмалардаги Na₁-катионит фильтрлар учун тузнинг солиштирма сарфи 3-6 г-экв., кетма-кет ишлайдиган икки поғонали Na-катионитли қурилмалардаги Na₁- фильтрлар учун тузнинг солиштирма сарфи 5,5-7,5 г-экв., Na₂- фильтрлар учун эса 1,5-2,4 г-экв. миқдорда олинади.Бу қийматлар фақат Россия давлатида ишлаб чиқариладиган катионитлар учун қабул қилинган. Чет давлатларда ишлаб чиқариладиган катионитлар учун тузнинг солиштирма сарфи сув тозалаш техникаси соҳасидаги қўлланмаларда берилган.
Замонавий сув юмшатиш қурилмаларидаги Na-катионитли фильтрларда фильтрат қаттиқлиги автоматик асбоблар билан доимо назорат қилиниб турилади. Бундай асбоблар фильтрларнинг юмшатилаётган сув чиқарувчи қувурлари йўлига ўрнатилган бўлади. Бундай асбоблар фильтрларнинг регенерация қилиш муддатини автоматик равишда кўрсатади. Автоматик асбобларсиз ишлайдиган фильтрларда эса белгиланган график асосида фильтрлардан намуна олиб, олинган намунадан фильтратнинг умумий қаттиқлиги текшириб турилади. Фильтрдан қандай тартибда намуна олиш унинг ишлаш муддатига боғлиқ. Масалан, фильтрнинг регенерациялаш оралиғидаги ишлаш муддати 24 соат атрофида бўлса, фильтратдан намуна олиш иш муддати бошларида ҳар 8 соатда бир марта, иш муддати ўрталарида ҳар 2 соатда бир марта, иш муддати охирларида ҳар 30 минутда бир марта амалга оширилади. Агар фильтрнинг иш муддати 8 соат бўлса, намуна олиш ҳар 2 соат даомида бир марта, иш муддати, охирларида ҳар 30 минутда такрорланади.
Сув тозалаш қурилмаларида Na катионитли фильтрларни 2 хил: секцияли ҳамда блокли схемаларда ўрнатиш мумкин. Секцияли схемада юмшатилаётган сув аввал тенг миқдорда параллел ўрнатилган бир неча Na₁-фильтрлардан ўтказилиб, умумий коллектор орқали сўнгра Na₂-фильтрларига юборилади. (а)



7.6-расм.