|
TAJRIBA ISHI №1: YARIM O‘TKAZGICHLI DIOD XARAKTERISTIKASINI TEKSHIRISH (2-SOAT).
Ishdan maqsad: Bir fazali bir yarim davrli to‘g’rilagichning elektron modelini Multisim dasturida foydalangan holda tuzish va modelda to‘g’rilagichni tekshirish. Bir yarim davrli va diodli ko’prikning ishlash prinsipini o’rganish.
Umumiy ma’lumotlar
To‘g‘rilagich deb o‘zgaruvchan tok kuchlanishini o‘zgarmasga aylantiruvchi qurilmaga aytiladi. To‘g‘rilagichlar transformator, o‘zgaruvchan tok kuchlanishini to‘g‘rilashni amalga oshiruvchi yarim o‘tkazgichli diodlar va silliqlovchi filtrdan iborat bo‘ladi.
Bir fazali bir yarim davrli to‘g‘rilash sxemasining yuklama toki bir necha o‘nlab milliamper bo‘lgan va to‘g‘rilangan kuchlanishni yuqori darajada silliqlash talab qilinmagan hollarda qo‘llaniladi. Bu sxema transformator quvvatidan foydalanish koeffisientining kichik qiymatlari bilan harakterlanadi, chunki bunda to‘g‘rilangan kuchlanishning faqat bir yarim davri ishlatiladi. Sxemaning yana bir kamchiligi shundaki, bunda to‘g‘rilovchi dioddagi teskari kuchlanishning qiymati manba kuchlanishi amplitudasining ikkilangan qiymatiga yaqin bo‘ladi.
Bir yarim davrli to’g’rilagich sxemasi
Ushbu sxemaga ossilograf ulanganda uning kirishida sinusoidal signal bo’lsa, chiqishida esa faqat “+” larni diod o’tkazishi berilgan.
O’zgaruvchan tokni o’zgarmas tokka aylantirib beruvchi diodli ko’prik sxemasi quyidagicha bo’ladi.
Diodli ko’prik 4 dioddan tashkil topgan va ular shunday joylashganki, ularga kelayotgan o’zgaruvchan tokni o’zgarmas tokka o’zgartirish oson. Bunda VD3 va VD4 faqat “+” larni o’tkazsa, VD2 va VD1 faqat “-“ larni o’tkazadi.
Diodli ko’prikdan chiqayotgan signal
Bir fazali bir yarim davrli to‘g‘rilagichni virtual modelining sxemasi.
Bir yarim davrli to‘g‘rilagichni ishlashini o‘rganish uchun, Multisim dasturida ushbu to‘g‘rilagichni virtual modelining sxemasi yig‘iladi.
O‘zgaruvchan kuchlanish (birlamchi kuchlanish u1) generator G dan transformatorning birinchi cho‘lg‘amiga beriladi. Transformatorning ikkinchi cho‘lg‘amida, qiymati transformatsiya koeffitsienti Kt bilan aniqlanadigan kuchlanish (ikkilamchi kuchlanish U2) hosil bo‘ladi. Diod D orqali to‘g‘rilangan kuchlanish u0, ulab-uzgich SA1 ning holatiga qarab, aktiv yuklama qarshiligi Rn yoki induktiv yuklama zanjiri L-R1 ga beriladi. Bu holatlarda, ushbu zanjirlar orqali faqat musbat qutblangan yarim davrli kuchlanish impulslari o‘tadi.
1-rasm. Bir fazali bir yarim davrli to‘g‘rilagichnivirtual modelining sxemasi.
To‘g‘rilash sxemasida, ulab-uzgich SA2 orqali sig‘imlari o‘zgartiriladigan kondensator S1 va S2 lardan iborat filtr mavjud. Sig‘imli filtr, o‘zining zaryadi paytida kuchlanishni yig‘ishi va uni to‘g‘rilangan kuchlanishning yarim davrlari orasidagi tanaffus (pauza) paytidagi at ok razryadi hisobiga kuchlanish pulsa-siyasini silliqlanishini hosil qiladi.
O’lchov natija0lari bo’lgan maydonda (A kanalidagi) to’lqin shakli qizil rangda ko’rsatilgan. Ko’k rangda – chiqish kuchlanishi (kanal B). Birinchi kanal uchun bir yarim davr vertikal bo’linish o’lchami 200 V/div, ikkinchi kanal uchun esa 500 dir. Tajriba ishi uchun buni ataylab to’lqin shakllarini vizual ravishda ajratish uchun qilingan, aks holda ular birlashardi. Ekranning chap uchidagi sariq vertikal chiziq metrga teng, maksimal amplituda bo’lgan nuqtadagi kuchlanish qiymati qora ekran ostida tasvirlangan.
Kirish amplitudasi, yuqorida aytilganidek, 311,128 V ni tashkil qiladi va chiqish amplitudasi 310.281 ni tashkil qiladi, deyarli bitta volt farqi diodning pasayishi bilan bog’liq. Rasmning o’ng tomonida o’lchov natijalari ko’rsatilgan. Oynalarning nomlari XMM multimetrlarining nomlariga mos keladi.
Biz diagrammadan ko’rib turibmizki, haqiqatan ham yuklamaga faqat yarim to’lqinli kuchlanish berilgan va uning o’rtacha qiymati 98V ni tashkil qiladi, bu kirish oqimidagi 220V AC ga qaraganda ikki baravar kam.
Ikki yarim davrli sxema.
Amalda to’g’rilagich sxemasi ikki yarim davrdan keyin qanday ko’rinishini ko’rib chiqaylik. Kirish qismida diodli ko’prik quramiz.
Ossilograf shuni ko’rsatadiki, ikkala yarim to’lqin ham yuklamaga tushadi, ammo to’lqinlar juda katta.
Kirish to’lqini shaklida, oqimdagi yarim to’lqinning pastki qismi paydo bo’ldi (qizil rangda).
Kirish joyiga filtrlovchi elektrolitik kondansator o’rnatib, to’lqinni kamaytiring. Amalda, sinusoidning yuqori chastotali tarkibiy qismlarini (garmonikalarni) kamaytirish uchun keramikani unga parallel ravishda o’rnatish maqsadga muvofiqdir.
Tekshiruv savollari
1. To‘g‘rilagichdagi transformator qanday vazifani bajaradi?
2. Har xil turdagi sxemalar yordamida tuzilgan to‘g‘rilagichlarning ishlash prinsiplariga izoh bering.
3. Tadqiq etilgan to‘g‘rilagichlarni ijobiy va salbiy tomon-lariga izoh bering.
4. Turli harakterdagi yuklamalarni to‘g‘rilagichlar bilan o‘zaro bog‘liqligi qanday?
5. To‘g‘rilagichlarning asosiy tavsiflariga izoh bering?
6. To‘g‘rilagichlarda silliqlovchi filtrlarni qo‘llashdan asosiy maqsad nima?
Do'stlaringiz bilan baham: | 
