Тафсир илмига кириш. Махсудов Д. Р. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги. Т

Иккинчиси, саҳобалар тушунмай қолган оятларни Пайғамбар 
(соллаллоҳу алайҳи васаллам) тушунтириб беришлари. Бундай мисоллар жуда 
кўп учрайди. Жумладан: 
- Анъом сурасининг 82-оятидаги: «Имон келтирганлар ва имонларини 
зулм билан қўшиб юбормаганлар, уларга омонлик бор ва улар ҳидоят 
топганлардир» ояти нозил бўлганда саҳобаларга оғирлик қилди ва улар 
«Бизларнинг қайси биримиз зулм қилмаймиз» дедилар. Шунда Пайғамбар 
(соллаллоҳу алайҳи васаллам) Луқмоннинг ўғлига: «Эй ўғилчам, Аллоҳ ширк 
келтирма, чунки ширк катта зулмдир» (Луқмон сураси, 13-оят) деганини 
эслатиб, оятдаги зулмдан мурод ширк эканлигини баён этган.
- Нофеъдан ривоят қилинади: Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи 
васаллам)нинг завжалари Оиша ўзи билмайдиган бирор бир нарсани эшитса 
билиб олмагунигача сўрайверар эди. Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи васаллам) 
айтганлар: «Ким (қиёматда) ҳисоб-китоб қилинса азобланади». Оиша 
айтадилар: «Мен «Аллоҳ таоло: Кимнинг китоби ўнг томондан берилса. У 
енгил ҳисоб қилинади» деган деб айтдим». У зот айтдилар: «(Оятдаги) бу 

---

41 
ҳолат кўрсатилиш ва таклиф қилинишдир. Лекин ким (ростдан ҳам) ҳисоб 
қилинса ҳалок бўлади». 
- ал-Муғира ибн Шуъбадан ривоят қилинади: «Нажрон яҳудийлари 
олдимга келиб: «Сизлар (Марям сураси 28-оятда): «Эй Ҳоруннинг синглиси» 
деб ўқийсизлар. Мусо эса, Исодан шунча йил олдин яшаган», дейишди. Мен 
Росулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам) олдиларига келганимда мазкур 
масалани сўрадим. У зот: «Улар (яҳудийлар) олдинги пайғамбарлари ва солиҳ 
кишиларининг номлари билан чақирилар эдилар» деди». Яъни Марям Мусо ва 
Ҳорундан бир неча йил кейин яшаган ва яҳудийлар Марямни олдин ўтиб 
кетган киши номи билан чақириб, «Ҳоруннинг синглиси» дер эканлар. 
- Али (розияллоҳу анҳу) айтади: «Мен Росулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи 
васаллам)дан явмул ҳажжил акбар (катта ҳаж куни) ҳақида сўрадим. У: 
«Явмун наҳр, яъни Қурбонлик куни» дедилар». 
- Адий ибн Ҳотам рамазон рўзаси саҳарлик вақтини аниқлаш масаласида 
Бақара сураси 187-оятидаги оқ ип билан қора ипни ажратгунигача рўза 
тутишга тўғридан тўғри ёндашган бўлиб, оқ ва қора ипни аниқлай оладиган 
бўлгунича саҳарлик қилган экан. Эрталаб буни Росулуллоҳ (соллаллоҳу 
алайҳи васаллам)га айтганида, у: «тунни қоралиги билан куннинг оқлиги» деб 
изоҳлаганлар.